این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
تکیه لسان الارض
| مشخصات مکان | |
|---|---|
| نام | تکیه لسان الارض |
| کشور | ایران |
| شهر | اصفهان |
| قدمت | دوره صفوی |
| کاربری | قبرستان |
تکیه لسان الارض بخش شرقی تخت فولاد در حدود پنجاه هزار متر مربع وسعت دارد که قسمتی از آن مسجدی با مساحت تقریبی 12000 متر مربع است و بقیه آن به صورت گورستان و مزار شهیدان جنگ تحمیلی با نام گلستان شهدا است.[۱] در حال حاضر تکیه لسان الارض در شمال گلستان شهدای امروزی قرار گرفته است و می توان آن را کهن ترین مزار تخت فولاد دانست. کتب تاریخی قرن پنجم هجری مانند «ذکر اخبار اصفهان از حافظ ابونعیم» از این قسمتِ تخت فولاد نام برده اند. از دوره ی حکومت آل بویه در اصفهان(قرن چهارم هجری) دیواری در قبرستان لسان الارض وجود داشت که در چند دهه ی اخیر از بین رفته است.[۲]
وجه تسمیه
در اسناد تاریخی تفسیرهای مختلفی درباره وازه لسان الارض آمده است از جمله قول محمدمهدی بن محمدرضا اصفهانی که می گوید:
«از جمله امکنه معروف تخت فولاد بقعه مشعور به لسان الارض است که در آن قبری است که می گویند قبر یوشع پیغمبر استو بین الانام معروف است که این محل جواب جواب انبیا طائعین را گفت و در این باب حدیثی گفته و نقل کرده اند. چنان که مفضل بن ابن سعد مافروخی آن را در کتاب خود گفته که علی ما رواه شیخ ابونعیم احمد بن عبدالله باسناد ذکره عن هدیة ابن خالد عن حماد ابن سلمه فی قول الله تعالی: ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ[۳]. انه اجابته ارض اصفهان ثم الارض و لسانها، عموم ارض اصفهان را می ر ساند که لسان است و این معنی خود هم اصح است. والله و بالجملة اعلم. مردمان بدان محل و میمنت آن اعتقادی دارند و اکثر شب های جمعه در آن جمع می شوند و به عبادت و دعا بسر می برند.» [۴]
همچنین همایی در مورد لسان الارض می گوید :
« در وجه تسمیه لسان الارض عامه می گویند که در سفری که اما حسن و بردارشان حضرت امام حسین علیهم السلام به اصفهان آمده بودند، 250 نفر از یهودی ها که دشمن آن حضرت بودند، در محل آبِ250 کمین کردند که حضرت را شهید سازند. این سرزمین با قدرت الهی به نطق آمد و مکر اعداء را به حضرت گفت و بدین سبب حضرت از شر دشمنان مصون ماند و از آن تاریخ نهر را آب 250 و این اراضی را لسان الارض گفتند. و بعضی مثل شیخ جابری می گویند لسان الارض لقبی است که محض احترام یا تشبیه به این اراضی داده اند. بنده تصور میکنم لسان الارض ریشه ی عبری یا پهلوی محرّف داشته باشد.»[۵]
بناها
در هر صورت عمده بناهای لسان الارض شامل مسجد لسان الارض، آب انبار لسان الارض، تکایایی که در اطراف مسجد قرار داشتندف بقعه یوشع، گورستان لسان الارض و گلستان شهدا است که به شرح آن ها می پردازیم:
مسجد لسان الارض
مسجد لسان الارض مسجدی تاریخی بوده که نقشه تقریبی و چند تصوصیر از ان موجود است. در دو جبهه شمالی و جنوبی این مسجد بقایای تاریخی مشاهده می شود. در مساحتی حدود هفتصد متر مربع از جبهه شمالی بقایای شبستان سرپوشیده و رواق و ایوانچه های ظاهرا مربوط به دوره صفوی دیده میشود و در جبهه جنوبی نیز بقایای یک محراب بلند بالای آجری با جرزهای قطور طرفنی احتمالا نتعلق به عهد دیلمیان که حاکی از عظمت بناهای این قسمت است. همچنین از مابقی ان اثار دو فضای خشتی یکی کوچک تر در حدود 4*4 متر و چشمه طاقی روی جرزهای قطور خشتی هست که قبر وسط آن فضایی بزگتر با طاق بندی کوتاه که منسوب به یوشع بوده و در مجاورت آن فضایی بزرگتر با طاق گنبدی کوتاه که منسوب به مقبره نواب (خاندانی مربوط اواخر قاجار) بوده است، و این هر دو فضای مذکور در قسمت شرقی محراب قرار داشتند. در طرفین محراب مذکور آثاری مربوط به دوران صفوی به صورت الحاقی به شکل ایوانچه هایی در جبهه جنوبی صحن مسجد وجود داشتند که همه اش در حدود سی سال قبل تخریب شده و مسجد جدیدی به جای ان ها احداث شده است.
آب انبار
همچنین آب انبار بزرگی در جبهه غربی، خارج از محدوده مسجد بوده که به مسجد هم مرتبط بوده است و از آب انبارهای معتبر و تاریخی تخت فولاد به شمار می آمده است. این آب انبار اکنون به زورخانه ای تبدیل شده و در کنار آن آبریزگاه ساخته اند.
تکیه ملک التجار
از جمله تکایایی که در لسان الارض وجود داشت تکیه ملک التجار بوده که قدیمی ترین قبر آن مربوط به آخوند ملا محمد کاشانی از مدرسان بزرگ معقول و منقول و فلسفه و علوم عقلی است و بعدها شیخ محمدحکیم خراسانی و آقا شیخ اسدالله قمشه ای و علمایی دیگر که در آنجا مدفون گشتند. شایان ذکر آن که قبر ملک التجار در حسینیه انگورستان ملک در پاقلعه اصفهان قرار دارد. بعد ها تکایای سادات میر محمد صادقی، دکتر سید احمد خان، تکیه عبدالوهاب بداقی، تکیه حاج آقا رحیم ارباب، حاج میرزا محمدعلی مازندرانی در اطراف تکیه ملک ساخته شدن در برنامه ساماندهی تخت فولاد قرار گرفت.[۶]
علاوه بر این در منابع به بقعه ی سکّاکی که گنبدی دوازده تَرِک به شکل بقعه ی بابا رکن الدین در این محدوده اشاره شده که امروزه اثری از آن بقعه وجود ندارد.[۷]
پانویس
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد،دانشنامه تخت فولاد، ج4، ص20.
- ↑ مهدوی، سیری در تخت فولاد، ص 141 .
- ↑ فصلت(41)، آیه 11.
- ↑ اصفهانی، نصف جهان فی تعریف اصفهان، ص47.
- ↑ همایی، تاریخ اصفهان مجلد ابنیه و عمارات، ص488.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد،دانشنامه تخت فولاد، ج4، صص21و22.
- ↑ مهدوی، سیری در تخت فولاد، ص 141 .
منابع
- عقیلی، احمد، تخت فولاد اصفهان، زیرنظر اصغر منتظر القائم؛ با همکاری مجموعه تاریخی فرهنگی و مذهبی تخت فولاد (دانشنامه تخت فولاد اصفهان)، چاپ دوم، اصفهان، کانون پژوهش، 1385.
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد،زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج4، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1394.