این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
ابوطالب فندرسکی
 | |
| اطلاعات فردی و علمی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوطالب موسوی فندرسکی استرآبادی |
| زادروز | بین سالهای ۱۰۶۷تا ۱۱۰۰قمری |
| تاریخ وفات | ۱۱۲۷قمری |
| مدفن | تکیه میر فندرسکی |
| اساتید | آقا حسین خوانساری، محمدباقر مجلسی، محمدباقر محقق سبزواری، و... |
| آثار | ترجمه شرح لمعه، بهارستان خیال، بهارستان اقبال، و... |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | شاعر، ادیب، محدث،نویسنده، و... |
ابوطالب موسوى فندرسکى استرآبادى(متوفی 1127ق)، فقیه، ادیب، شاعر، نویسنده، محدث، ریاضى دان، حماسه سرا، منجم و شارح ایرانى، پرکارترین و مشهورترین فرد از بازماندگان میرابوالقاسم فندرسکى در قرن یازدهم و دوازدهم هجرى در اصفهان مى زیست.
زندگی نامه
ولادت
وى در اواسط قرن يـازدهم و بين سالهاى 1067 تا 1100 قمـرى در اصـفهان متولد شد.
خاندان
قدیمی‌ترین منبعى که از وى نام مى برد «ریاض العلما»ست که به دست عبدالله افندى همدرس ابوطالب نگاشته شد. او ابوطالب را سبط میرفندرسکى مى خواند.[۱] پس مى توان او را نواده دخترى میرفندرسکى دانست.[۲] او فرزند جلال الدین میرزابیک فرزند میرزا شرف بوده؛ پس نادرست است که وى را نواده پسرى[۳] یا فرزند[۴] میرفندرسکى بدانیم. وى را خواهرزاده[۵] و نتیجه پسرى میرفندرسکى نیز در شمار آورده اند.
مرحوم مهدوى او را از معاصرين افندى مؤلف ريـاض العلمـا مـى دانـد و مؤلـف الذريعه مى نويسد:
به گمان من مادرش دختر سيد امير ابى الفتح معروف بـه ميرميـران فرزند ميرزا ابوالقاسم فندرسكى باشد. مهـدوى پـدر او يعنـى ميـرزا بيـک را پسـر ميرفندرسكى مى داند كه او خود نيز عالمى فاضل بوده و پس از مرگ در تخت فولاد جنب قبر جد خويش در تكيه مير مـدفون شـده[۶]و اينـک سـنگ مـزار وى امحـا گرديده است.
ولى از این سروده میرفندرسکى مى توان نتیجه گرفت که او پسرى نداشته است:
| پسرانه پیشم آیى پدرانه بوسمت لب | چه کنم پسر ندارم، چه کنى پدر ندارى[۷] |
نسب سید ابوطالب به امام موسى کاظم (ع) مى رسد.
فرزندان
از پانزده تن از فرزندان پسر او آگاهى داریم که نخستین آنان به سال 1082ق و آخرین آنها به سال 1107ق زاده شد.[۸]
تحصیلات
وى عالم فاضل و اديب منجم و شاعر بوده و به يمن بهره مندى از اسـاتيد، در اواسط قرن يـازدهم در اصـفهان از مدارج علمى و توان علمى و ادبى بالايى برخوردار شده است.
اساتید
از استادان میرابوطالب می‌توان به این افراد اشاره کرد:
- آقاحسین خوانسارى[۹]
- محمدباقر محقق سبزوارى[۱۰]
- میرزا محمد شیروانى[۱۱]
- محمدباقر مجلسى[۱۲]
- محمدجعفر کمره‌اى در طبقه شاگردان آقاحسین خوانسارى بود؛ با این حال وى را استاد ابوطالب نیز خوانده اند.[۱۳]
آثار
آثار فراوانى مخصوصاً در زمينه علوم، ادبيات و رياضيات و فقـه از وی بـه جـا مانـده است كه از آن جمله است:
- «المنتهى» در نجوم
- بيان البدايع در معانى، بيان و بـديع [مطبـوع ] بـه فارسى كه مشتمل بر صناعات بديع مى باشد.
- مجمع البحـرين بـه فارسـى در علـم عروض
- توضيح المطالب شرح بر خلاصـةالحساب شيـخ بهايى
- غزوات حيدرى، ديوان اشعار وی كه در آن غزوات حضرت على(ع) را به نظم فارسى سروده است. اين كتـاب يكى از زيباترين، شاعرانه ترين و فاضلانه ترين منظومه هاى داستانى راجع به آن امام مى باشد و به شاه سليمـان صفوى تقديم شـده است.
- سـاقى نامـه منظومـه اى بـه فارسى. «سامی نامه» هم ثبت شده است. مؤلف الذريعه كتابهاى ساقى نامه و غزوات حيدرى و ديوان اشعار او را يک كتاب مى داند.[۱۴]
- ترجمه شرح لمعه
- بهارستان اقبال
- بهارستان خیال
- تحفةالعالم
- ترجمه «الروضة البهیة فى شرح اللمعة الدمشقیة»
- تقویم(از دیباچه آن در «بیان البدایع» یاد مى کند)
- حاشیه یا تعلیقات بر «تفسیر بیضاوى» [(انوارالتنزیل)]
- حاشیة على اصول الکافى
- «حاشیه على حاشیة الخفرى على الشرح الجدید للت جرید
- حاشیه بر تکملة شرح تذکرة نصیریه
- حاشیه على الروضة البهیة فى شرح اللمعة الدمشقیة
- حاشیه على معالم الأصول
- دیوان
- السفینة
- شرح على «شافیة» ابن الحاجب
- شرح عوامل به زبان عربى
- صیدگاه
- قصیده لامیه
- گلستان
- منشآت
- نگارخانه چین
- نوادرالجواهر(انشایى به زبان فارسى)
- هفت کوکب
- نسب نامچه سادات فندرسکى به زبان فارسى، که نگارش آن را هم به ابوطالب نسبت داده اند.[۱۵]
شمارى از آثار ابوطالب را به جد او میرفندرسکى نسبت داده اند؛ همانند «المنتهى»؛ «ساقى نامه»؛ «غزوات حیدرى»؛ شرح «تجریدالعقاید»؛ حاشیه حاشیه «تجرید»؛ ترجمه «شرح لمعه»؛ حاشیه «تفسیر بیضاوى» و «توضیح المطالب». همچنین صناعیه اثر میرفندرسکى را در شمار آثار سید ابوطالب ثبت کرده اند.[۱۶]
ابوطالب هم‌روزگار با شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوى و از نزدیکان دربار بود. وى بیشتر آثارش را به شاه سلیمان هدیه کرد.[۱۷]
از اشعار وى در كتـاب غـزوات حيـدرى مربـوط بـه وقـايع پـيش از شـهادت اميرالمؤمنين(ع) است كه ابياتى از آن آورده مى شود:
| بــه منبــر ز شــاه ســلونى مقــال | شــد از ســيد مجتبــى ايــن ســؤال | |
*** | ||
| كـــزين مـــاه بـــر آســـمان بلنـــد | ز ايـــام آيـــا بـــود رفتـــه چنـــد[۱۸] | |
وفات
حیات ابوطالب را تا سال 1124[۱۹] و درگذشت او را به سال 1127ق دانسته اند. [۲۰] آخرین نشان از حیات ابوطالب، ولادت میرزا زین العابدین پانزدهمین پسرش[۲۱] و نگارش بخشهایى از تحفةالعالم به سال 1107ق است.[۲۲] پس از سال 1107ق نیز تألیف دیگرى از وى گزارش نشده و حال آنکه او دانشمند پرکارى بوده است؛ و عجیب آن است که در تکمیل «تحفةالعالم»، که تنها گزارش یک سال و نیم از پادشاهى شاه سلطان حسین را دربرمى گیرد، نکوشیده است. منابع جدید، مزار او را در تکیه میرفندرسکى در تخت فولاد اصفهان دانسته اند؛[۲۳] كه امروزه سنگ مزارى از وى مشاهده نمى شود.
پانویس
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج5، ص500.
- ↑ حائری، فهرست مجلس، ج19، ص274؛ انوشه، «فندرسکی، میرزاابوطالب» دائره المعارف تشیع، ص394؛ زادهوش، کاوشی در آثار میرابوطالب فندرسکی، ص50؛ زادهوش، احوال و آثار میرفندرسکی، ص184.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج2، ص365؛ مدرس، ریحانه الادب، ج4، ص360؛ حسینی، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ص14؛ سبحانی، موسوعة الطبقات الفقها، ج12، ص23؛ فاضلی، محقق خوانساری، ص276.
- ↑ نواب شیرازی، تذکره دلگشا، ص86؛ خیام پور، فرهنگ سخنوران، ج1، ص27؛ معین، فرهنگ فارسی، ج6، ص1380؛ انوری، فرهنگ اعلام سخن، ج2، ص1411.
- ↑ گلچین، تذکره پیمانه، ص35؛ گلچین، حماسه های دینی، ص196؛ گلچین، فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ج7، ص314؛ برگل، ادبیات فارسی بر مبنای تالیف استوری، ج2، ص843؛ صدر حاج سید جوادی، دائره المعارف تشیع، ص414؛ حاج سید جوادی، اثر آفرینان، ج1، ص271؛ کاشفی، مروری بر احوال و آثار میرزا ابوطالب فندرسکی، ص55.
- ↑ مهدوى، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص78.
- ↑ نصرآبادی، تذکره شعرا، ج1، ص223؛ واله، ریاض الشعراء، ج1، ص183؛ صفوی، شرح حال میرفندرسکی، ص90، میرفندرسکی، دیوان اشعار، ص67.
- ↑ ناشناس، نسب نامچه سادت فندرسکی، ص2.
- ↑ افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج5، ص500؛ تهرانی، الکواکب المنتشره فی قرن الثانی بعد العشرة، ص391؛ امین، اعیان الشیعه، ج2، ص365؛ حسینی، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ص15؛ حاج سید جوادی، اثر آفرینان، ج1، ص271؛ روضاتی، فهرست کتب خطی اصفهان، ج1، ص275.
- ↑ افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج5، ص500؛ امین، اعیان الشیعه، ج2، صص366-365؛ حسینی، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ص15؛ حاج سید جوادی، اثر آفرینان، ج1، ص271.
- ↑ موسوی فندرسکی، رساله بیان البدیع، صص150-136.
- ↑ تهرانی، الکواکب المنتشره فی قرن الثانی بعد العشرة، ص391؛ مدرس، ریحانةالادب، ج4، ص361؛ معین، فرهنگ فارسی، ج6، ص1380؛ حسینی، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ص15، مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص78؛ دوانی، علامه مجلسی بزرگمرد علم و دین، ص338؛ حاج سید جوادی، اثر آفرینان، ج1، ص271؛ تهامی، فرهنگ اعلام تاریخ اسلامی، ج2، ص1628.
- ↑ موسوی فندرسکی، رساله بیان البدایع، صص138-131.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذريعه، ج9 ، ص42.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج3، صص417-407.
- ↑ کاشفی، مروری بر احوال و آثار میرابوطالب فندرسکی، ج1، ص50؛ کاشفی، حمله سرایی و حمله خوانی، ص58.
- ↑ لطفی، تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان، صص623-622.
- ↑ كاشفى خوانسارى، حيدرنامه، ص253
- ↑ گلچین، حماسه های دینی، ص197؛ گلچین، تذکره پیمانه، ص37؛ منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج4، ص1774؛ منزوی، فهرستواره کتاب های فارسی، ص922.
- ↑ كاشفى خوانسارى، حيدرنامه، ص251.
- ↑ ناشناس، نسب نامچه سادات فندرسکی، ص2.
- ↑ موسوی فندرسکی، تحفةالعالم، ص48.
- ↑ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، صص79-77؛ مهدوی، سیری در تاریخ تخت فولاد اصفهان، ص210؛ حسینی، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ص15؛ دوانی، علامه مجلسی بزرگمرد علم و دین، ص338؛ حاج سید جوادی، اثر آفرینان، ج1، ص271؛ انوشه، «فندرسکی، میرزا ابوطالب» دائرة المعارف تشیع، ص394؛ میرعظیمی، اصفهان زادگاه جمال و کمال، ص196.
منابع
- لطفی، عليرضا (حامد اصفهانی)، تذكره شعرای تخت فولاد اصفهان: معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان، اصفهان، سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۰.
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج3، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1392.