این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما

تفاوت میان نسخه‌های «ابوالقاسم میر فندرسکی»

از دانشنامه حوزه علمیه اصفهان
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(درج تصویر کتاب)
 
(۱۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش‌شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
ابوالقاسم فِندِرسکی، معروف به میرفندرسکی <small>(حدود۹۷۰-۱۰۵۰ق)</small>، حکیم و دانشمند دوره صفوی و از استادان مکتب اصفهان و از معاصران میرداماد و شیخ بهائی بود. وی در هندسه، ریاضیات و کیمیا (شیمی) صاحب‌نظر بود.
[[پرونده:A-mirfendereskiii.jpg|بندانگشتی]]
'''مير ابوالقاسم بن ميرزا بيک بن مير صدرالدين حسينى موسوى''' ، (970ق-1050ق) از حکمای طراز اول مکتب اصفهان است که افزون بر آن شهرت بسزایی در حکمت ریاضی و طبیعی، جفر و کیمیا و فنون تسخیر و عجائب دارد.


{{نیازمند درج یا بررسی منبع}}{{نیازمند تکمیل}}
==زندگی نامه==
ابوالقاسم در سال970ق در روستای فندرسک، دهستانی از بخش رامیان- در دوازده فرسنگی گرگان کنونی از بخشهای استرآباد- دیده به جهان گشود.


<br />
ميرفندرسكى ساليانى را در هندوستان به سير آفـاقى و انفسـى سـير مـى كـرد و سخت از عرفان هندى متأثر گشته بود شرح او بر كتاب «جوک باسشت» يادگار آن ايام است. وى در طول حيات خود مورد تكريم و تعظيم شاهان صـفوى و سـلاطين هندوستان بود ولى هرگز روح بزرگش مسخر اعتباريات نگرديد و در كمـال اسـتغنا عمر شريفش را بسر برد. او عالم عارف و اديب شـاعر، حكـيم فيلسـوف و از مفـاخر علمـى وادبـى و از بزرگان مشاهير و عرفاى عهد صفوى به شمار مـى آيـد و از جملـه شـعراى بـزرگ مدفون در [[تخت فولاد|تخت‌فولاد]] است.


==نسب==
در كتاب رياض‌العلما و حياض‌الفضلا جلد پـنجم نوشـته ميـرزا عبداللّـه افنـدى اصفهانى به شرح احوال او پرداخته شده است و تذكره شعراى نصرآبادى و در مقدمه شرح رساله المشاعر ملاصدرا نوشته [[محمدجعفر بن محمدصادق لاهیجی لنگرودی اصفهانی|محمدجعفر لاهيجـى]] توسـط علامـه [[جلال الدین همایی|همـايى]] و بسيارى از كتب فلسفى عهد صفوى و بعد از آن به اين عالم وارسته اشاره نموده‌اند.  او تحصيلات خود را در ايران و عراق و سپس در هندوستان كسب نمود.
پدران او از بزرگان سادات استرآباد بودند و جدش میرصدرالدین در ناحیه فِندِرسک از شهرهای استرآباد صاحب املاکی بود و بعد از جلوس شاه‌عباس اول (۹۶۶ق) به دربار او پیوست. پدرش میرزابیک نیز در دستگاه شاه‌عباس خدمت می‌کرد و مورد تکریم بود.


==ولادت و تحصیلات==
===خاندان===
ابوالقاسم در شهر کوچکِ فندرسک به دنیا آمد و گویا مقدمات علوم را در همان نواحی فرا گرفت،‌ ولی بعداً برای تحصیل به اصفهان رفت و نزد علامه چلبی بیک تبریزی (درگذشت۱۰۴۱) که خود از شاگردان افضل‌الدین محمد ترکه اصفهانی بود به تحصیل حکمت و علوم پرداخت. وی سپس در همانجا به تدریس مشغول شد.
تولد و خاندان و تحصیلات؛ پدران و اجداد او از بزرگان سادات موسوی دارالمؤمنین استرآباد بوده، و جدّ وی میر صدرالدین که از صاحبان مُکنت آن دیار بوده، پس از به سلطنت رسیدن شاه عباس اول(966ق) به دربار او پیوست و سپس فرزندش میرزا بیک، پدر صاحب ترجمه نیز بدو پیوست و مورد تکریم شاه صفوی قرار گرفتند.<ref>مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج4، صص416-421.</ref>


===در هندوستان===
===تحصیلات===
ظاهراً محیط فکری و علمی آن روزگار با روحیه آزادی‌طلب و تقلیدناپذیر او سازگار نبود و او نیز چون استادش چلبی بیک تبریزی و بسیاری دیگر از اهل علم و ادب و عرفان و هنر عازم هندوستان شد.
مقدمات تحصیل علوم را در همان منطقه فرا گرفت و جهت تکمیل آموزش خود در اصفهان به درس علّامه چلبی بیک تبریزی از شاگردان افضل ­الدین محمّد ترکه اصفهانی راه یافت و رفته رفته خود یکی از متفکّران آن عصر گردید.


هندوستان در آن دوران به سبب روش و منش خاص اکبرشاه و سیاست «صلح کل او»، هم از لحاظ رونق اقتصادی و امنیت اجتماعی مردمان نقاط دیگر را به سوی خود می‌کشید و هم از لحاظ تنوع ادیان و آیینها و دوری از تعصبات مذهبی و فرقه‌ای برای مردمان آزاداندیش جایگاهی امن و دلخواه بود.
===اساتید===
اواز اساتیدی کسب علم نمود،همچون <span> </span>:


ظاهراً سفر اول میر به هند در ۱۰۱۵ق و به همراهی اوحدی بلیانی (مؤلف تذکره عرفات العاشقین و عرصات العارفین) بوده است،
#علامـه كمــــال‌الــــدين چلبــــى‌بيــــک تبريــزى(م1041ق.)
#ميــر برهــان‌الــدين اشــراق اســترآبادى
#[[محمدباقر حسینی استرآبادی (میرداماد )|ميــرمحمدباقر داماد]]


===بازگشت به ایران===
===شاگردان===
به گفته اوحدی هنگامی که میر به هند رسید به دستگاه میرزا جعفر آصف خان (۹۵۸-۱۰۲۱ق) که خود از شاعران و ادیبان ایرانی بود و به هند مهاجرت کرده و در آنجا به صدارت و وزارت رسیده بود، نزدیک شد. آصف‌ خان با رعایت احوال او، وسایل بازگشت او را به ایران فراهم نمود.
مير فندرسكى خود از اسـاتيد و حكماى بزرگ مكتـب اصـفهان بـه  شــمار مــى‌آيــد و از شــاگردان او مي توان به<span> افراد زیر اشاره نمود</span><span> </span>:


===دومین سفر به هند===
#[[حسین بن جمال‌الدین محمد خوانساری|آقا حسين بن جمال‌الدين محمد خوانسارى]]،
ولی دیری نگذشت که میر دوباره عازم سفر هند شد نخست به گجرات و از آنجا به دکن رفت. اوحدی در هنگامی که مشغول نوشتن عرفات العاشقین بوده یعنی در فاصله سالهای ۱۰۲۱ تا ۱۰۲۴ق ـ می‌نویسد که میر فندرسکی بعد از این تاریخ نیز تا اواخر عمر همواره به هند سفر می‌کرده و ظاهراً یک بار در ۱۰۳۷ق و بار دیگر در ۱۰۴۶ق به معرفی ابوالحسن اصفهانی وزیر شاه جهان با آن پادشاه ملاقات کرده است.
#ابوالقاسم مشهدى
#عطاءاللّه رودسرى گيلانـى نگارنـده حواشـى بـر شـرح مطـالع و شـرح حكمةالعين
#ابوجعفر كـافى مؤلـف التسهيل
#محمدباقر خراسانى
#[[محمدباقر محقق سبزواری|ملا محمدباقر سبزوارى]]
#ملا محمدصادق اردسـتانى
#[[محمدرفیع طباطبایی نائینی|ميرزا رفيعا]] و...


===در ایران===
==حکایات==
میرفندرسکی در دربار ایران نیز مورد تکریم بود و به گفته نصرآبادی هنگامی که از هند به اصفهان بازگشت شاه صفی به دیدنش رفت.
نكته‌ى بسيار قابل تأمل پيرامون اين عارف بزرگ حكايات و كراماتى است كه به او نسبت مى‌دهند و مشهورترين آن اكسير بودن بدن اوسـت كه ايـن اعتقـاد سـبب گرديده است سنگ مقبره‌ى او بزرگترين و سنگين‌ترين قبور تخت‌فولاد به شمار آيد چنانكه مى‌گويند تمام بدنش اكسير بوده و هر فلزى كه مماس بدنش مـى شـده طـلا ‌مى‌گرديده به همين دليل شاه عباس دور قبرش سرب گداخته ريخته تا كسى به قبر او نقب نزند و استخوانش را نبرند.
سر در تکیه میرفندرسکی در اصفهان
از اينگونه حكايات هنوز در بين مردم متداول و رايج است از جمله اينكـه نقـل مى‌كنند فلان مهندس يا بازرگان جناب ميـر را در خـواب ديـده كـه بـه او فرمـان مى‌دهد: «قبر مرا محكم كن تا كسى به استخوان‌هاى من دستبرد نزند».


==درگذشت==
[[عبدالکریم گزی|علامه عبدالكريم گزى]] در تذكرةالقبور اين نظريـه را بـا ترديـد نگريسـته اسـت. <ref>تحفةالمراد، شرح قصيده ميرفندرسكى، عباس شريف دارايـى بـه ضـميمه شـرح خلخـالى و گيلانـى، محمدحسين اكبرى ساوى، انتشارات الزهرا، 1372.</ref>(براى اطلاع بيشـتر پيرامـون ايـن نظريـه بـه كتـاب راهنمـاى پـژوهش دربـاره ى ميرفندرسكى و پژوهش و نگارش محمدرضا زادهوش مراجعه كنید). <ref>زادهوش، محمدرضا، راهنماى پژوهش درباره‌ى ميرفندرسكى، ص39.</ref> 
وفات او در ۱۰۵۰ق در اصفهان روی داد و در همانجا در مقبره بابا رکن الدین در محلی که امروز به تخت فولاد و تکیه میر معروف است به خاک سپرده شد.


مقبره میر همیشه در اصفهان حرمت خاصی داشته و زیارتگاه مردم بوده است.
قصیده معروف میرفندرسکی به این شرح است<span> </span>:
{{شعر}}
{{ب|صــورت زيــرين اگــر بــا نردبــان معرفــت | بــر رود بــالا همــان بــا اصــل خــود يكتاســتی}}
{{ب|خواهشى اندر جهان هر خواهشى را در پى اسـت | خواهشى بايد، كـه بعـد از وى نباشـد خواسـتى<ref>تحفةالمراد، شرح قصيده ميرفندرسكى، عباس شريف دارابى، صص 5 ـ 21.</ref>}}
{{پایان شعر}}


گفته‌ شده که پس از مرگ وی طبق وصیتش کتابهایش به کتابخانه سلطنتی شاه صفی منتقل شد.
==آثار==
[[پرونده:Borhanolabsar mirfendereski.jpg|بندانگشتی|برهان الابصار]]
در مورد آثار و نگارش‌هاى او فاصله‌ى آرا و عقايد و گزارش‌هـا بسـيار اسـت .  برخى او را از شمار كم‌نويسان و برخى آثار او را فراوان دانسته‌اند. اما بر اساس نظر آنان كه او را كم‌نويس مى‌دانند دست كم بيش از سـى اثـر را بـه او نسـبت داده‌انـد . شايان ذكر است كه برخى از آثار نوه‌ى او يعنى [[ابوطالب فندرسکی|سيد ابوطالب بن جلال‌الـدين ميـرزا بيک بن ميرفندرسكى]] را به نام او ذكر كرده و برخى نگارش‌هاى مشهور او را به نـام سيد ابوطالب ضبط كرده‌اند مانند كتاب الصناعيه از آثار مشهور ميـر اسـت . بـا ايـن اوصاف مى‌توان به آثار زير اشاره نمود:


==نوادگان==
1 ـ بندى در صفت حل در كيميا(فارسى)
از زندگانی شخصی او چیزی نمی‌دانیم و معلوم نیست که بازماندگان وفرزندان او چه کسانی بوده‌اند. از نوادگان او تنها میر ابوطالب بن میرزابیک معروف است که از شاگردان علامه مجلسی و مردی فاضل و شاعر بوده است و آثار فراوان دارد و بازماندگان این خاندان تا همین اواخر از سادات محترم منطقه استرآباد بوده‌اند.


==معاصران و شاگردان==
2 ـ پرسش و پاسخ(پرسش‌هايى از مظفر حسين كاشى) درباره‌ى ذات و تشكيک و عدم تشكيک
میرفندرسکی از معاصران میرداماد و شیخ بهائی بوده و چندین تن از مدرسان علوم حکمای آن عصر چون ملا صادق اردستانی، محمدباقر سبزواری، آقاحسین خوانساری، میرزا رفیعای نائینی و ملارجب علی تبریزی از شاگردان او بوده‌اند.


بعضی از مؤلفان صدرالدین شیرازی، حکیم بزرگ عصر صفوی را نیز در شمار شاگردان او آورده‌اند، ولی صدرالدین در هیچ یک از آثار خود از او نامی نبرده است، در صورتی که در مقدمه شرح بر اصول کافی از دو استاد دیگر خود میرداماد و شیخ بهائی با تجلیل و تکریم فراوان یاد می‌کند.
3 ـ تاريخ صفويه
4 ـ تحقيق الزله
5 ـ مخمريه
6 ـ رساله‌ى صناعيه(فارسى)


==تاثیرپذیری از فرهنگ هند==
7 ـ شرح كتاب المهابارة معروف به شرح جوک(از كتب هندى به فارسى)
برخی معتقدند بعید نیست که افکار میرفندرسکی متأثر از محیط فکری و فرهنگی هند بوده باشد. به نظر می‌رسد برخی تأملات فلسفی او، در گیر و‌دار مباحث و مباحثات علمی آن دورۀ هند، شکل گرفته باشد.
8 ـ ديوان اشعار


به گفته نویسنده کتاب دبستان مذاهب، میر با شاگردان آذرکیوان (زادهٔ ۹۱۴ ش/۹۴۲ق در فارس - درگذشتهٔ ۹۹۷ ش. /۱۰۲۷ ق. در هند) مصاحبت داشت و ترک آزار جاندار از صحبت شاگردان کیوان پیش گرفته بود. در این کتاب چند تن از آذرکیوانیان نیز از دوستان و نزدیکان میرفندرسکی شمرده شده‌اند. اما این ارتباط میان میرفندرسکی شاگردان آذرکیوان، از دو جهت قابل رد است چرا که:
9 ـ كشف‌اللغات


#در آثاری که از وی دردست است هیچ‌گونه تأثیری از افکار آذرکیوان و از اصطلاحات واژگان خاص آن گروه دیده نمی‌شود.
10- «منظومه در کیمیا»
#در هیچ یک از آثار و تألیفات دیگر این گروه اشاره‌ای به نام میرفندرسکی نیامده است.


==خصوصیات==
11. اجازه­نامه، اجازه­ای به ملّا حسن­علی تستری اصفهانی
هرچند که از میر آثار فراوانی دردست نیست لیکن عبارات و القابی که بر کتیبه سنگ مزار او دیده می‌شود حکایت از آن دارد که وی در دوران حیات در نظر خواص و عوام حرمت و عزت خاص داشته است و نه تنها در حکمت و علوم رسمی، بلکه در معارف الهی و سیر و سلوک عرفانی نیز او را دارای مقامی بس بلند می‌دانسته‌اند.


دلیل دیگر بر شهرت و منزلت او نزد مردم آن روزگار داستان‌های غریب و کرامت‌های گوناگونی است که به او نسبت داده‌اند.
12. برهان الابصار در چگونگی ابصار 


حکایاتی که درباره تیزهوشی، عزت نفس، حاضر جوابی و بی‌پروایی او در پاسخ گفتن به خرده‌گیری‌های امیران و شاهان نقل کرده‌اند نیز حاکی از دقت نظر، قوت ذهن، شجاعت اخلاقی، وارستگی وآزادمنشی اوست. گفته‌اند که روزی در مجلس او مسأله‌ای از علم هندسه بنا بر نظر خواجه نصیرالدین طوسی مطرح شد. میر، برهانی در باب آن آورد و پرسید که آیا خواجه این برهان را ذکر کرده است؟ گفتند: نه! سپس چندین برهان دیگر در همان باب اقامه و در پی هر برهان همان پرسش را تکرار کرد و جواب همان بود که اول شنیده بود. از اشارات کوتاهی که در تذکره‌ها و کتب رجال به احوال او شده است. معلوم می‌شود که وی در عین آنکه از لحاظ کمالات علمی و عرفانی مورد تکریم بوده در زندگانی شخصی بسیار ساده و بی‌تکلف می‌زیسته است. از شهرت و مقامات صوری گریزان بوده به ظواهر امور اعتنایی نداشته و از همراهی و همنشینی با مردم کوچه و بازار، حتی اجامر(اراذل) و اوباش، پرهیز نمی‌کرده است.
13. «ترجمه شذور الذهب»


==صاحب نظر در علوم مختلف==
14. «حاشیه بر تفسیر کتاب علل»
میر در علوم زمان خود خصوصاً در هندسه، ریاضیات و کیمیا صاحب‌نظر بوده و در پاره‌ای از این موضوعات آثاری به او منسوب است. از آثاری که از او دردست است و نیز از روش و دیدگاه‌های فکری و فلسفی شاگردان او و تألیفات آنان معلوم می‌شود که میر در کار تعلیم از استادان حکمت مشاء بوده و کتب ابن سینا را تدریس می‌کرده است. ولی ظاهراً گه‌گاه از اشارات طعن‌آمیز و تعریضات تلخ دربارۀ ابن سینا و خواجه نصیرالدین طوسی -که هردو از بزرگان این مکتب بوده‌اند- خودداری نمی‌کرده است.


==تالیفات==
15. «رساله الحرکة»
از میرفندرسکی چند رساله مختصر در موضوعات علمی و فلسفی، مقداری حواشی و توضیحات بر ترجمه جوگ بسشت هندویی و بعضی اشعار و قطعه‌های منظوم برجای مانده است:


#رساله فارسی صناعیه معروف به حقایق الصنایع؛ مهم‌ترین اثر میر است. وی در این رساله صناعت را به مفهومی بسیار گسترده و به معنی هر چیز که از قوای عاقله و عامله آدمی به ظهور و حصول پیوندد، گرفته و در ۲۴ باب و یک خاتمه به بیان حد صناعت انواع آن ارتباط صناعات مختلف با هم فایده و غایت هریک درجات سودمندی و شرف و خست آنها و سهم و محل هریک از اهل حرف و صنایع در جامعه پرداخته ترتیب و ترتیب صنایع را برحسب شرف و غایت تا صناعتی که خود غایت غائی است و برای آن غایتی نیست تعیین نموده است.
16. «رسالة زیبق»، رساله­ای در چگونگی ساختن کبریت محمّر در علم کیمیا.  
#رسالة فی الحرکة؛ نوشته مختصری است به زبان عربی در ۵ فصل در تعریف حرکت و اقسام آن و بیان آنکه هر حرکتی محتاج محرکی است و حرکات کلاً باید از محرکی واحد آغاز شوند که محرک اول است و خود محرکی ندارد. میر این رساله را از دیدگاه طریقه مشاء نوشته و در آن به رد و انکار نظریه مُثل افلاطونی پرداخته است. منتخباتی از این رساله با حواشی مفید به کوشش جلال الدین آشتیانی در ''منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران'' طبع و نشر شده است.
#رساله در تشکیک؛ نامه‌ای است رساله مانند که میر در پاسخ به سؤالی که آقامظفر کاشانی درباره مسأله تشکیک در ذاتیات از او کرده بود، نوشته است. میر در این نامه به شیوه مشائیان سخن می‌گوید و برخلاف اشراقیان که به تشکیک در ذاتیات قائلند. وی ذاتیات را مقول به تشکیک نمی‌داند. این نامه نیز با تعلیقات جلال الدین آشتیانی در همان منتخبات انتشار یافته است.
#رساله در کیمیا؛ به فارسی ظاهراً رساله‌هایی که به نام‌های ارکان اربعه رساله در زیبق و کبریت و باب الاصغر در کتابخانه‌ها موجود است که باید نسخه‌ها یا تحریرهایی از همین رساله باشد. منظومه‌ای به زبان عربی نیز در کیمیا به او نسبت داده شده است.
#حواشی بر جوگ بسشت؛ متنی که میر بر آن حاشیه نوشته کتابی است در عرفان و حکمت هندی که در زمان اکبرشاه به فارسی ترجمه شد. اصل کتاب به نام لگهویوگه و اسیشتهه. خلاصه‌ای است از منظومه بزرگ‌تری به نام یوگه واسیشتهه که به نام‌های مهار اماینه و واسیشتهه راماینه نیز معروف است. این منظومة طولانی، در حقیقت گفت‌وگویی است میان واسیشتهه، حکیم باستانی و افسانه‌ای هند با شاهزاده معروف «راما» یا «راماچندره» ـ که حماسه دینی بزرگ هند، راماینه، شرح کارها و جنگ‌های اوست ـ و در سراسر آن، استاد حکیم در ضمن بیان داستان‌هایی پندآمیز تعلیمات اخلاقی و فلسفی خود را برای شاگرد خویش بیان می‌کند. فلسفه‌ای که در این کتاب مطرح است کلاً همان تفکر توحید وجودی مطلق است که از مکاتب مهم فلسفی و عرفانی هند به شمار می‌رود و نماینده برجسته آن شنکره (فیلسوف واندیشمند هندو) است. میرفندرسکی برای کتاب جوگ بسشت ( از متون عرفانی هندو ) فرهنگ‌نامه‌ای نیز به نام کشف اللغات جوک ترتیب داده بود که نسخه‌هایی از آن هم به ضمیمه آن کتاب و هم به‌طور جداگانه موجود است.


===آثار دیگر===
17. «صناعیه یا حقایق الصنایع»
در بعضی از تذکره‌ها و کتب تراجم تألیفات دیگری چون تاریخ صفویه، تحقیق المزله و برخی رسالات و نوشته‌های دیگر به نام میر ذکر کرده‌اند که تاکنون اثری از آنها به دست نیامده است.


==اشعار==
18. «عدم تشکیک در ذات»
دراغلب تذکره‌ها اشعاری از میرفندرسکی نقل کرده‌اند. آنچه از او بر جای مانده، دو قصیده، چند رباعی و چند قطعه است. مطلع معروف‌ترین شعر وی، این گونه است:


میر فندرسکی:
هرچند به ديوان اشعار او اشاره گرديده است اما تنها اثر نظم و شعر او كه بسـيار اشتهار دارد قصيده‌ى يائيه او با استقبال از قصيده‌اى از ناصرخسرو سـروده اسـت و الحق كه از عهده برآمده است و مضامين بلند و فلسفى و عرفانى او به حدى است كه شرح‌هاى متعددى بر آن نگاشته شده كه از جمله مى‌توان به كتاب تحفـة المـراد كـه حكيم عباس شريف دارابى در آن به شرح اين قصيده پرداخته است اشاره نمود.
{| class="wikitable"
 
|چرخ با این اختران نغز و خوش و زیباستی
==وفات==
|
وفات وى در سال 1050 هجرى قمرى روى داده و بدين ترتيب حـدود هشـتاد سال عمر كرده است.ایشان در [[تخت فولاد]] اصفهان [[تکیه میر فندرسکی]] مدفون هستند.
|صورتی در زیر دارد آنچه در بالاستی
 
|-
در ماده‌تاريخ وفاتش چنين سروده‌اند:  ''«صد حيف از آفتاب اوج دانش»''<ref>لطفی ،تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان،ص631</ref>
|صورت زیرین اگر با نردبان معرفت
 
|
==پانویس==
|بررود بالا همان بااصل خود یکتاستی
<references />
|-
 
|این سخن را در نیابد هیچ فهم ظاهری
==منابع==
|
 
|گر او بونصر استی و گر بوعلی سیناستی<br />
*مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، [[دانشنامه تخت فولاد اصفهان (کتاب)|دانشنامه تخت فولاد اصفهان]]، ج4، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1394.
|}
*لطفی،علیرضا(حامد اصفهانی)، تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان: معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان، پژوهش و تألیف ،اصفهان:سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، 1390.
 
[[رده:کتاب تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان]]
[[رده:شعرای روحانی حوزه علمیه اصفهان]]
[[رده:مدفونین در تخت فولاد]]
[[رده:مدرسین]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ دی ۱۴۰۱، ساعت ۲۱:۱۷

A-mirfendereskiii.jpg

مير ابوالقاسم بن ميرزا بيک بن مير صدرالدين حسينى موسوى ، (970ق-1050ق) از حکمای طراز اول مکتب اصفهان است که افزون بر آن شهرت بسزایی در حکمت ریاضی و طبیعی، جفر و کیمیا و فنون تسخیر و عجائب دارد.

زندگی نامه

ابوالقاسم در سال970ق در روستای فندرسک، دهستانی از بخش رامیان- در دوازده فرسنگی گرگان کنونی از بخشهای استرآباد- دیده به جهان گشود.

ميرفندرسكى ساليانى را در هندوستان به سير آفـاقى و انفسـى سـير مـى كـرد و سخت از عرفان هندى متأثر گشته بود شرح او بر كتاب «جوک باسشت» يادگار آن ايام است. وى در طول حيات خود مورد تكريم و تعظيم شاهان صـفوى و سـلاطين هندوستان بود ولى هرگز روح بزرگش مسخر اعتباريات نگرديد و در كمـال اسـتغنا عمر شريفش را بسر برد. او عالم عارف و اديب شـاعر، حكـيم فيلسـوف و از مفـاخر علمـى وادبـى و از بزرگان مشاهير و عرفاى عهد صفوى به شمار مـى آيـد و از جملـه شـعراى بـزرگ مدفون در تخت‌فولاد است.

در كتاب رياض‌العلما و حياض‌الفضلا جلد پـنجم نوشـته ميـرزا عبداللّـه افنـدى اصفهانى به شرح احوال او پرداخته شده است و تذكره شعراى نصرآبادى و در مقدمه شرح رساله المشاعر ملاصدرا نوشته محمدجعفر لاهيجـى توسـط علامـه همـايى و بسيارى از كتب فلسفى عهد صفوى و بعد از آن به اين عالم وارسته اشاره نموده‌اند. او تحصيلات خود را در ايران و عراق و سپس در هندوستان كسب نمود.

خاندان

تولد و خاندان و تحصیلات؛ پدران و اجداد او از بزرگان سادات موسوی دارالمؤمنین استرآباد بوده، و جدّ وی میر صدرالدین که از صاحبان مُکنت آن دیار بوده، پس از به سلطنت رسیدن شاه عباس اول(966ق) به دربار او پیوست و سپس فرزندش میرزا بیک، پدر صاحب ترجمه نیز بدو پیوست و مورد تکریم شاه صفوی قرار گرفتند.[۱]

تحصیلات

مقدمات تحصیل علوم را در همان منطقه فرا گرفت و جهت تکمیل آموزش خود در اصفهان به درس علّامه چلبی بیک تبریزی از شاگردان افضل ­الدین محمّد ترکه اصفهانی راه یافت و رفته رفته خود یکی از متفکّران آن عصر گردید.

اساتید

اواز اساتیدی کسب علم نمود،همچون  :

  1. علامـه كمــــال‌الــــدين چلبــــى‌بيــــک تبريــزى(م1041ق.)
  2. ميــر برهــان‌الــدين اشــراق اســترآبادى
  3. ميــرمحمدباقر داماد

شاگردان

مير فندرسكى خود از اسـاتيد و حكماى بزرگ مكتـب اصـفهان بـه شــمار مــى‌آيــد و از شــاگردان او مي توان به افراد زیر اشاره نمود :

  1. آقا حسين بن جمال‌الدين محمد خوانسارى،
  2. ابوالقاسم مشهدى
  3. عطاءاللّه رودسرى گيلانـى نگارنـده حواشـى بـر شـرح مطـالع و شـرح حكمةالعين
  4. ابوجعفر كـافى مؤلـف التسهيل
  5. محمدباقر خراسانى
  6. ملا محمدباقر سبزوارى
  7. ملا محمدصادق اردسـتانى
  8. ميرزا رفيعا و...

حکایات

نكته‌ى بسيار قابل تأمل پيرامون اين عارف بزرگ حكايات و كراماتى است كه به او نسبت مى‌دهند و مشهورترين آن اكسير بودن بدن اوسـت كه ايـن اعتقـاد سـبب گرديده است سنگ مقبره‌ى او بزرگترين و سنگين‌ترين قبور تخت‌فولاد به شمار آيد چنانكه مى‌گويند تمام بدنش اكسير بوده و هر فلزى كه مماس بدنش مـى شـده طـلا ‌مى‌گرديده به همين دليل شاه عباس دور قبرش سرب گداخته ريخته تا كسى به قبر او نقب نزند و استخوانش را نبرند.

از اينگونه حكايات هنوز در بين مردم متداول و رايج است از جمله اينكـه نقـل مى‌كنند فلان مهندس يا بازرگان جناب ميـر را در خـواب ديـده كـه بـه او فرمـان مى‌دهد: «قبر مرا محكم كن تا كسى به استخوان‌هاى من دستبرد نزند».

علامه عبدالكريم گزى در تذكرةالقبور اين نظريـه را بـا ترديـد نگريسـته اسـت. [۲](براى اطلاع بيشـتر پيرامـون ايـن نظريـه بـه كتـاب راهنمـاى پـژوهش دربـاره ى ميرفندرسكى و پژوهش و نگارش محمدرضا زادهوش مراجعه كنید). [۳]

قصیده معروف میرفندرسکی به این شرح است :

صــورت زيــرين اگــر بــا نردبــان معرفــت بــر رود بــالا همــان بــا اصــل خــود يكتاســتی
خواهشى اندر جهان هر خواهشى را در پى اسـت خواهشى بايد، كـه بعـد از وى نباشـد خواسـتى[۴]

آثار

برهان الابصار

در مورد آثار و نگارش‌هاى او فاصله‌ى آرا و عقايد و گزارش‌هـا بسـيار اسـت . برخى او را از شمار كم‌نويسان و برخى آثار او را فراوان دانسته‌اند. اما بر اساس نظر آنان كه او را كم‌نويس مى‌دانند دست كم بيش از سـى اثـر را بـه او نسـبت داده‌انـد . شايان ذكر است كه برخى از آثار نوه‌ى او يعنى سيد ابوطالب بن جلال‌الـدين ميـرزا بيک بن ميرفندرسكى را به نام او ذكر كرده و برخى نگارش‌هاى مشهور او را به نـام سيد ابوطالب ضبط كرده‌اند مانند كتاب الصناعيه از آثار مشهور ميـر اسـت . بـا ايـن اوصاف مى‌توان به آثار زير اشاره نمود:

1 ـ بندى در صفت حل در كيميا(فارسى)

2 ـ پرسش و پاسخ(پرسش‌هايى از مظفر حسين كاشى) درباره‌ى ذات و تشكيک و عدم تشكيک

3 ـ تاريخ صفويه

4 ـ تحقيق الزله

5 ـ مخمريه

6 ـ رساله‌ى صناعيه(فارسى)

7 ـ شرح كتاب المهابارة معروف به شرح جوک(از كتب هندى به فارسى)

8 ـ ديوان اشعار

9 ـ كشف‌اللغات

10- «منظومه در کیمیا»

11. اجازه­نامه، اجازه­ای به ملّا حسن­علی تستری اصفهانی

12. برهان الابصار در چگونگی ابصار 

13. «ترجمه شذور الذهب»

14. «حاشیه بر تفسیر کتاب علل»

15. «رساله الحرکة»

16. «رسالة زیبق»، رساله­ای در چگونگی ساختن کبریت محمّر در علم کیمیا.

17. «صناعیه یا حقایق الصنایع»

18. «عدم تشکیک در ذات»

هرچند به ديوان اشعار او اشاره گرديده است اما تنها اثر نظم و شعر او كه بسـيار اشتهار دارد قصيده‌ى يائيه او با استقبال از قصيده‌اى از ناصرخسرو سـروده اسـت و الحق كه از عهده برآمده است و مضامين بلند و فلسفى و عرفانى او به حدى است كه شرح‌هاى متعددى بر آن نگاشته شده كه از جمله مى‌توان به كتاب تحفـة المـراد كـه حكيم عباس شريف دارابى در آن به شرح اين قصيده پرداخته است اشاره نمود.

وفات

وفات وى در سال 1050 هجرى قمرى روى داده و بدين ترتيب حـدود هشـتاد سال عمر كرده است.ایشان در تخت فولاد اصفهان تکیه میر فندرسکی مدفون هستند.

در ماده‌تاريخ وفاتش چنين سروده‌اند: «صد حيف از آفتاب اوج دانش»[۵]

پانویس

  1. ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج4، صص416-421.
  2. ↑ تحفةالمراد، شرح قصيده ميرفندرسكى، عباس شريف دارايـى بـه ضـميمه شـرح خلخـالى و گيلانـى، محمدحسين اكبرى ساوى، انتشارات الزهرا، 1372.
  3. ↑ زادهوش، محمدرضا، راهنماى پژوهش درباره‌ى ميرفندرسكى، ص39.
  4. ↑ تحفةالمراد، شرح قصيده ميرفندرسكى، عباس شريف دارابى، صص 5 ـ 21.
  5. ↑ لطفی ،تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان،ص631

منابع

  • مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج4، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1394.
  • لطفی،علیرضا(حامد اصفهانی)، تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان: معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان، پژوهش و تألیف ،اصفهان:سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، 1390.
برگرفته از «https://wiki.esfhozeh.ir/index.php?title=ابوالقاسم_میر_فندرسکی&oldid=37911»