نور الأنوار في شرح الصحيفة السجادية

نور الأنوار في شرح الصحيفة السجادية، اثر سيد نعمت‌الله جزايرى (جزائر،1050-1112ق، همان جا) است كه در آن، نویسنده به شرح تمامى 54 دعاى حضرت امام سجاد(ع) در صحيفه سجاديه و همچنين برخى از دعاهاى ديگر كه به آن ملحق شده، پرداخته است.

درباره اين شرح و چگونگى‌هاى آن هرچند گفتنى‌ها فراوان است، ولى براى رعايت اختصار به ذكر چند نكته اكتفا مى‌شود:

1. هرچند نام كتاب بر روى جلد آن، به‌صورت «نورالأنوار في شرح الصحيفة السجادية» ذكر شده، وليكن شارح خودش آن را در مقدمه‌اش «نورالأنوار في شرح كلام خير الأخيار» ناميده است
2. اين شرح، پيوسته و به اصطلاح مزجى نيست، بلكه گسسته و غير مزجى است؛ به اين معنا كه مطالب نویسنده از مطالب شارح تفكيک شده است؛ به اين صورت كه شارح، نخست عبارت يا جمله‌اى و يا عبارات يا جملاتى از متن اصلى را آورده و آنگاه به شرح و توضيح آن پرداخته است.
3. جالب است كه سيد نعمت‌اللّه جزايرى بر كتاب صحيفه سجاديه در مجموع سه شرح نگاشته است: نخست، شرحى كه به شرح كبير معروف شده است. دوم، شرح مختصر كه در واقع تنقيح و خلاصه‌اى از شرح نخستين است كه پس از تأليف آن، شرح كبير مهجور گشت. شرح مختصر، با عنوان «نور الأنوار في شرح كلام خير الأخيار» شناخته مى‌شود. اين كتاب از 1315 تا 1317 در تهران، همراه با چند شرح ديگر از عالمان عصر صفوى بر صحيفه سجاديه، چاپ سنگى شد. همچنين اين كتاب در بيروت (1420) نيز چاپ شده است. سوم، شرح ملحقات صحيفه است، با عنوان «النُكَت الطريفة في شرح ملحقات الصحيفة»؛ اين كتاب، در 1317 به‌همراه «نور الأنوار» در يك مجلد چاپ شده است.
4. شارح - درحالى‌كه تازه از زيارت حضرت امام رضا(ع) بازگشته بود و فقط 28 سال داشت - در سال 1078ق، در خرّم‌آباد نگارش شرح بر ادعيه صحيفه سجاديه را به پايان رساند همچنين، شارح در اثر حاضر، بعد از شرح ادعيه صحيفه سجاديه، ملحقات آن؛ يعنى دعاهاى حضرت امام زين‌العابدين(ع) در باب رفع غم، تمجيد خداى تعالى، خشوع، يادكرد اهل‌بيت(ع) و... و نيز دعاهاى ايام هفته را به‌ترتيب از يك‌شنبه تا شنبه آورده و به شرح و توضيح آن نيز پرداخته است نویسنده، توضيح و شرح اين بخش را نيز سال‌ها بعد، در عصر روز شنبه، نهم جمادى‌الأول 1102ق، در شوشتر - در حالى كه سنش از پنجاه گذشته بوده - به پايان رسانده است
5. شرح حاضر، مختصر و يك جلدى و به زبان عربى قديمى رايج در حوزه‌هاى علميه قرن يازدهم است و شارح در آن به مباحث لغوى، صرفى و نحوى و ادبى توجه ويژه‌اى مبذول داشته است
6. شارح باآنكه اخبارى است، ولى گاه به مطالب حكيمانه عالم ربانى كمال‌الدين ميثم بن على بن ميثم بحرانى، محدث، فقيه و متكلم شيعى استناد و استشهاد كرده است؛ مثلاًدر بحث موهوبى يا كسبى بودن معرفت به خدا، يادآور شده كه نظر بيشتر دانشمندان اسلام اين است كه شناخت بارى تعالى، كسبى است و انسان بايد آن را تحصيل كند و آن، اولين واجب است و در برخى روايات دلالتى بر آن هست و بعد افزوده: ابن ميثم بحرانى تصريح كرده كه معرفت خداى متعال داراى مراتبى است و تصريح كرده كه اين مطلب از روايات استفاده مى‌شود
7. شايان توجه و تأمّل است كه يكى از انديشوران در مورد آثار جناب سيد نعمت‌اللّه جزايرى چنين نوشته است: كتاب‌ها، رساله‌ها و حواشى به‌جامانده از سيدنعمت‌اللّه جزايرى، فراوان است؛ چنان‌كه وى را به سرعت قلم و كثرت تأليفات وصف كرده‌اند. وى بر غالب كتاب‌ها و متون حديثى، شرح‌ها و حاشيه‌هاى متعدد نگاشته است. با مراجعه به تعدادى از اين آثار مى‌توان دريافت كه هدف عمده جزايرى، چنان‌كه اشاره شد، توضيح منابع حديثى و در واقع نقدى بر آراى مجتهدان اصولى بوده است.به نظر مى‌رسد نكته مذكور هرچند بجاست، ولى بايد توجه داشت كه سبک انديشيدن و مذاق فكرى شارح محترم چنين است و او در كتاب حاضر نيز صادقانه و خالصانه كوشيده تا كلام حضرت امام سجاد(ع) را شرح كند و به مقدار توانايى علمى‌اش موفق شده است.

منابع

• پایگاه اطلاع رسانی ویکی نور، تاریخ دسترسی19 اسفند ۱۴۰۱.
• مقدمه و متن كتاب.
• حداد عادل، غلامعلى و همكاران (1387)، دانشنامه جهان اسلام (چاپ اول)، تهران: بنياد دايرةالمعارف اسلامى.