مدرسۀ علمیه سلطان بخت آغا

این مدرسه از مدارس دوران قبل از صفویه می باشد.

در محلّۀ دردشت ، سردری بلند و دو مناره وجود دارد ، در کنار گنبد و مقبرۀ سلطان بخت آغا ، که حاکی از وجود مدرسه ای بزرگ و بنای مفصّل ، و مجموعه ای گسترده است ، که در طول زمان و در أثر حوادث تاریخی ، از بین رفته است .

تأسیس

سازندۀ مدرسه، «خان سلطان» مشهور به «سلطان بخت آغا » دختر أمیر غیاث اَلدّین کیخسرواینجو (مقتولۀ در ۷۶۰ هجری) است، که پس از کشته شدن، در بقعه ای که به نام او است ، و گنبدی زیبا و جالب دارد، و متّصل به دو منارۀ در دشت می باشد ، مدفون گردیده است ، و بر قبر او سنگ یکپارچۀ سماق نفیسی می باشد، که خود او در زمان حیاتش ، در سال ۷۵۳ هجری دستور داده آماده کنند، و بر روی آن کتیبه ای را حجّاری نمایند .

تخریب مدرسه

دو منارۀ دردشت، که قسمت بالای آنها خراب شده ، بر فراز سردَرِ بلندی به ارتفاع حدود پانزده متر قرار گرفته، و ارتفاع باقی ماندۀ دو مناره ، از سطح پشت بامِ آن ، بیش از هشت متر نیست، و مجموعاً حکایت از ساختمان های گسترده و مفصّلی دارد ، که پشت این سردَرْ قرار داشته، و در أثر حوادث نامعلومی از بین رفته است .

آقای دکتر لطف اَلله هنرفر، که چهره ای پرکار در زمینۀ شناخت و معرّفی آثار باستانی و تاریخی می باشد ، در کتاب گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان می نویسد:

به طوری که معمّرین ساکن در أطراف این بنای تاریخی ، برای نگارنده نقل کرده اند ، تا یک قرن پیش (أواخر قرن سیزدهم هجری قمری) هم، اطاق های ویرانۀ أطراف مدرسۀ دردشت، که مناره ها و سر در فعلی، مدخل آن محسوب می شده، باقی بوده است، و تدریجاً ضمیمۀ خانه های أطراف شده، و تا یک قرن پیش ، به صورت تکیه ، محلّی برای اجتماع مردم محلّه دردشت بوده است . در أطراف گردنۀ گنبد آرامگاه سلطان بخت آغا نیز، آثاری مشاهده می شود ، که اتّصال بقعه را به بناهای دیگر، در أطراف آن ، می رساند، و چنین استنباط می شود که ، باقی ماندۀ آثاری از یک مجموعۀ ساختمانیِ مفصّل و وسیع بوده ، که به احتمال قوی ، بانی ساختمان آن ، خودِ ( سلطان بخت آقا ) و یا شوهر او « سلطان محمود آل مظفّر » بوده است .

بقعۀ فعلی ، از طرف ضلع شمالی ، راهی به داخل مدرسه داشته است ، که فعلاً مسدود می باشد ، و ترتیب ساختمان بقعه ، در مجاورت سردر ، و راه داشتن آن به مدرسه ، باز مؤیّد این مطلب است که ، ساختمان مناره ها و سردَرِ فعلی مدرسه نیز ، از اقدامات خود سلطان بخت آغا بوده است. یک نام تاریخی از این محلّ، که تا این عصر باقی مانده ، نام شوری است ، که هم اکنون ، حمّام شوری نزدیک این بناء و «امامزاده شوری» (امامزاده عبداَلله) به این نام موجود است، و احتمال داده شده ، مدرسۀ متصّل به مناره های در دشت هم « مدرسۀ شوری » نام داشته است.

نام دیگر مدرسه

نام دیگر مدرسه معروف به «مدرسۀ در دشت» و «مدرسۀ شوری» می باشد.

مدرسۀ در دشت ، از مدارس متعلّق به شیعه است

با توجّه به سوابق تسنّن در اصفهان ، به نظر ابتدائی حدس زده می شود که این مدرسۀ عظیم ، با سردَرْ و مناره های شکوهمند آن ، متعلّق به أهل تسنّن باشد ، ولی با توجّه به دلائل أرزشمندی که ذیلاً به چهار عدد آنها اشاره می شود ، این مدرسه ، از نشانه های جالب برای سابقۀ دیرینۀ تشیّع در اصفهان می باشد .

١- کتیبۀ مناره های دردشت ، که یکی از آنها ریخته و دیگری باقی است و به خطّ آجری بر زمینۀ کاشی فیروزه ای ، به شرح زیر است:

لا إِلهَ الَّا اَللَّهُ ، مُحَمَّدُ رَسُولُ اَللَّهِ ، عَلِیٌّ وَلِیُّ اَللَّهُ حَقّاً

شعار «عَلِیٌّ وَلِیُّ اَللَّهُ» ، آن هم با تأکید به وسیلۀ کلمۀ حَقّاً ، بر منارۀ بلند این ساختمان ، نشانه ای از وابستگی این بناء ، به تشیّع می باشد .

برای آشنائی با کتیبۀ یادشده ، به کتاب گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان ، صفحۀ ۳۲۰ و نیز آثار ملّی اصفهان ، صفحۀ ۴۲۸ ، مراجعه شود.

۲- سازندۀ این بنا ( سلطان بخت آغا ) دختر أمیر غیاث اَلدّین کیخسرو ( اینجو از آل اینجو ) و همسر سلطان محمود آل مظفّراست ، و آل اینجو و آل مظفّر ، از سلسلۀ سلاطین شیعه می باشند.

۳- در دورۀ صفویّه ، که آثار و پایگاه های وابسته به تسنّن ، از بین می رفته ، نه تنها گنبد و بقعۀ سلطان بخت آغا ، از بین نرفته ، بلکه سنگ قبر نفیس با کتیبۀ تاریخ دار آن باقی مانده ، و جالب است بدانیم ، طبق تحقیق آقای دکتر هنرفر ، علّت این که سنگ قبر سلطان بخت آغا ، به غارت نرفته ، جنبۀ قداستی است که عامّۀ مردم برای این بقعه قائلند ، و آن را متبرک می دانسته اند ، و حتی امروز هم که هفت قرن از تاریخ بنای آن می گذرد ، مانند عموم زیارتگاه ها ، بر مزار این بانوی مقتوله ، شمع روشن می کنند.

۴- در مجموعۀ ساختمان تاریخی و باعظمت «امام زاده اسماعیل علیه السلام » دَرِ نفیس و منبّت کاری شده ای وجود دارد، که « مرقد امامزاده اسماعیل » را به «مرقد شعیای نبی علیه السلام » متصّل می سازد ، و از درهای نفیس بناهایِ تاریخیِ اصفهان است ، و در دورۀ پادشاهی سلطان محمود آل مظفّر ، در این مکان نصب شده است . در أطراف لنگۀ راست و چپِ در ، صلوات بر چهارده معصوم علیهم السلام منقور است ، و نیز در یک قسمت ، چهار کلمۀ محمّد و در قسمت دیگر ، چهار کلمۀ علی ، نقش بسته، و جزء نوشته های این در ، چنین است :

أمَرَ بِإحْداثِ هذَا الْبابِ إحْرازاَ لِلْمَغْفِرَهِ وَ اَلثَّوابِ فی أیّامِ ..... شاه مَحْمُودِ بْنِ اَلسُّلْطانِ اَلأعْظَمِ ، مُحَمَّدِ بْنِ اَلْمُظَفَّرِ ... و چنانچه ملاحظه می نمائید ، ساختن دربی برای امام زاده اسماعیل، آن هم با صلوات بر چهارده معصوم ، و نقش چهار محمّد و چهار علیّ ، نشانه ای از تشیّع سلطان محمود آل مظفّر ( همسر سلطان بخت آغا ) می باشد.