فاطمه ام البهاء اصفهانی

بانو فاطمه مکنّی به «ام البهاء» دختر محمد ابوالفضل بن احمد بن حسن ابوسلیمان سعدان بغدادی است تولد این محدثه به سال ٤٤٠ هجری بوده است.

زندگینامه

تذکره ها او را از محدثان سده پنجم و ششم قلمداد کرده اند. ام البهاء را زنی پرهیزگار و نیکوکار و مؤدب به آداب و سنتهای معنوی و اسلامی دانسته اند. وی از زنان معمر روزگار خود به شمار رفته است. او همچنین از جایگاه علمی والایی برخوردار و مسنده شده است. این بانو در دوران فراگیری دانش و تحصیل علم در اصفهان که دوران شکوه سلاجقه و پایتختی شهر بود از شخصیت‌هایی در زمینه های مختلف علمی سود جست.

اساتید

از جمله افرادی که ام البهاء فاطمه از دانش آنان استفاده کرد عبارتند از:

• ابوابراهیم منصور سلمی معروف به «سبط بحرویه»
• ابوطاهر احمد بن محمود ثقفی
• ابوبکر احمد بن فضل با طرقانی (۳۷۲ - ٤٦٠ق)

وی از استادان بلند مرتبه زمان خود در اصفهان و حتی جهان اسلام بود آثار او قرنها مورد استفاده بوده است. وی در انتقال آثار استادان و سلف اصحاب حدیث به نسلهای بعد نقش فعالی ایفا کرد.

• محمد بن ابراهيم بن علی (ابوبکر) معروف به حافظ القطان.

• ابوالفضل عبد الرحمن بن احمد حسن رازی که بانوام البهاء «منتخب حدیثی» تأليف محمد بن علاء همدانی را نزد وی فراگرفت.
• ابوعثمان سعید بن ابوسعید عیاره از دیگر استادان این بانوی اصفهانی بوده که وی نزد او مطالب و موضوعاتی از صحیح بخاری را فراگرفته است.
• ام الكرام كريمه دختر ابو سعد.

بجز مواردی که آمد، افراد بسیاری دیگر هم از حضور علمی و روایی او استفاده برده و به ویژه حدیث روایت کرده اند. ابو سعد عبدالکریم سمعانی علاوه بر این که از برادر این بانو یعنی ابوسعد بغدادی کسب فیض نمود از ام البهاء نیز حدیث نقل کرده و آن را ثبت و ضبط نموده است. همچنین اشخاص دیگری مانند محمد بن منصور بن احمد مؤذن اصفهانی، بدربن ابى الفتوح از او اخبار و احادیث شنیده اند. از دیگر کسانی که از ام البهاء نقل روایت نموده ابو عمرو محمد بن احمد بن حمدان است.

آثار و فعالیت‌ها

آثار مکتوب

از جمله آثار وی می‌توان به کتب زیر یاد کرد:

• الامالی
• طبقات القرا
• القراءات الشوذا
• المسند

وفات

ام البهاء اصفهانی عمری طولانی و پر برکت داشت اما در طول حیات خود، مرگ بسیاری از عزیزان و نزدیکانش را به چشم خود دید. وی در آستانه صد سالگی و در تاریخ چهارشنبه بیست و سوم رمضان المبارک سال ۵۳۹ ق دیده از جهان فروبست.

منبع

• مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران استان اصفهان، طلایه‌داران پارسایی(بانوان عالمه اصفهان از قرن اول هجری تا عصر حاضر)، قم: نشر هاجر، ۱۳۹۶.