علاء الدین محمد شهشهان

شاه علاءالدین محمد، فرزند شاه قطب الدین محمد سر سلسله خاندان شهشهانی و شاه‌علائی است. وی از بزرگان سادات حسینی و اشراف و نقیب النقبا است که نَسب او به امام علی (ع) می‌رسد و به شهشهان یا شاه شاهان شهرت داشت. شاه علاءالدین محمد علاوه بر ارشاد، نقیب النقباء بوده و به‌واسطه این دو مقام به شهشهان یا شاه شاهان شهرت یافته است.

قتل

شاه علاءالدین محمد در سال ۸۵۰ هجری قمری به دستور شاهرخ تیموری به قتل رسید. مورخین علت شهادت این سید جلیل‌القدر را ناشی از علاقه‌ای می‌دانند که سلطان محمد بن بایسنقر به او داشته و نزاع دو شاهزاده تیموری و تسلط شاهرخ به اصفهان موجب خشم وی و کشته شدن این مرد بزرگ می‌شود. شرح بیشتر به طور خلاصه این که:

در دوران سلطنت شاهرخ تیموری (۸۵۲–۸۰۷)، شاه علاءالدین مورد تکریم و تعظیم امراء وقت و مورد توجه عامه مردم و خاصه مورد علاقه سلطان محمد فرزند بایسنقر نواده شاهرخ بود. هنگامی که شاهرخ میرزا در هرات بود و سلطان محمد از طرف او حاکم اصفهان بود، چون سلطان محمد هوس سلطنت کرد و از اطاعت شاهرخ سر باز زد، مورد غضب شاهرخ قرار گرفت. شاهرخ بقصد سرکوبی او از هرات به اصفهان لشکر می‌کشد و سلطان محمد بدون آن که با لشکر شاهرخ مواجه شود به شیراز و بعداً به لرستان می‌رود. شاهرخ پس از ورود به اصفهان جمعی از بزرگان سادات و علماء را به اتهام همدستی با سلطان محمد دستگیر و تبعید می‌نماید؛ و از آن جمله شاه علاءالدین محمد و امیر احمد چوپان و خواجه افضل الدین ترکه را توقیف و به شهر ساوه تبعید می‌کند. سرانجام شاهرخ به اغواء و تحریک گوهر شاد بیگم، زوجه سنی خود و بانی مسجد گوهر شاد درمشهد، این عده را در روز سیزدهم رمضان ۸۵۰ هجری قمری (یازدهم دسامبر ۱۴۴۶) در ساوه به زاری زار بدار آویخته و می‌کشد.

بعد از این عمل شنیع طولی نکشید که به فاصله هشتاد روز شاهرخ در شهر ری فوت کرد. پس از آن سلطان محمد به اصفهان مراجعت و به سلطنت بر قرار و دستور می‌دهد که به جبران این قتل، شاه علاءالدین را از ساوه به اصفهان آورده و در حسینیه خود او یعنی شهشهان فعلی بخاک می‌سپارند. سلطان محمد بپاس احترام شاه علاءالدین، بر آرامگاه او بقعه فعلی را بنا کرد. آثار این بقعه مخصوصاً کتیبه آن که تا کنون از حوادث روزگار محفوظ مانده دارای اهمیت تاریخی بسیار است.

بقعه شهشهان

بقعه مزار علاءالدین شهشهان یکی از بناهای تاریخی اصفهان و مربوط به دوره تیموریان است. احداث ساختمان این بقعه در زمان سلطان محمد بن بایسنقر نواده امیر تیمور انجام شده و خطاط کتیبه آن محمود نقاش خوشنویس مشهور قرن نهم هجری قمری است که به خط ثلث گچ‌بری شده، اشعار و عباراتی را نوشته و به شهادت شاه علاء الدین محمد اشاره کرده است.

بقعه از داخل و خارج با گچ‌بری و کاشیکاری تزئین شده و گنبد آن در اوایل حکومت پهلوی مرمت شده است. بر دیوار شرقی داخل بقعه شهشهان اشعاری به خط نستعلیق و با رنگ سفید نوشته شده است. خطاط کتیبه اصلی بقعه محمود نقاش، خوشنویس مشهور قرن نهم هجری قمری است که به خط ثلث گچ‌بری شده و اشعار و عباراتی را نوشته و به شهادت شاه علاء‌الدین محمد اشاره کرده است.

بر دیوار شمالی داخل بقعه کتیبه‌ای است که با گچ‌بری به خط ثلث بر زمینه قهوه‌ای و سبز و قرمز به تاریخ ۱۰۱۳ هجری قمری توسط صحیفی فارسی کتابت شده و مفاد آن به اقدامات بانوی نیکوکاری به نام خانم سلطان اشاره می‌کند. هم‌چنین عبارات این کتیبه بیان‌گر تعمیراتی است که در زمان شاه عباس اول صفوی در بقعه انجام شده است.

در اطراف بقعه کتیبه زیبایی به خط کوفی در سلام علی آل یس تکرار شده و کتیبه دیگری با خط ثلث در چهارده شعر عربی، شجره‌نامه شاه علاءالدین و واقعه به دار آویختن او را نوشته و در آخر کتیبه نام سید محمود نقاش است. سید محمد نقاش همان خطاط سال ۸۵۱ هجری قمری است که در آخر کتیبه سر در مسجد جامع اصفهان را نیز امضا کرده است.

این بنا در اوایل قرن یازدهم مورد مرمت قرار گرفت که کتیبه‌ای از کاشی معرق به تاریخ ۱۰۱۳ هجری قمری در داخل بقعه به این مرمت اشاره دارد. قسمت بالای ورودی بقعه در ایوان غربی کاشی‌کاری شده و در وسط و کنار کاشی‌کاری معرق این ایوان که از آثار نفیس کاشی‌کاری در قرن نهم هجری قمری است، نام استاد کاشی‌کار آن به خط نستعلیق سفید معرق بر زمینه لاجوردی آمده است. بر دیوار ضلع شرقی داخل بقعه شهشهان، صورت یک گلدان نقاشی شده که گلدان را از پایین به بالا اشعاری از سعدی به خط نستعلیق سفید درهم روی زمینه سبز روشن گچی تشکیل می‌دهد.

در سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۵ در اواسط تصدی حسین شهشهانی برای بقعه یک جفت درِ منبت‌کاری شده به سبک درهای قدیم، تهیه و نصب شد. این درِ منبت‌کاری شده در ورودی بقعه شهشهان و درهای جدید منبت‌کاری دیگری نیز در پشت نصب شده است.

بقعه شهشهان که با شماره ۳۶۸ در تاریخ دوم اسفندماه ۱۳۲۷ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است، در شمال شهر اصفهان در کنار مسجد جامع در خیابان ابن‌سینا، کوچه مسجد صفا، فلکه شهشهان واقع شده است و به همین دلیل کوی اطراف آن را محله شهشهان می‌گویند.