سید محمدعلی موحد ابطحی

آیة الله سید محمدعلی بن مرتضی موحد ابطحی

سید محمدعلی موحد ابطحی (۱۳۰۹-۱۳۸۱ش) فقیه، رجالی، محدث و از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم هجری بوده است. وی تألیف‌های فراوانی داشته و کتاب ارزنده تهذیب المقال فی علم الرجال از برجسته‌ترین آثار اوست. او از فرهیختگانی بود که مدتی در مدرسه چهارباغ به تدریس اشتغال داشت.

این فقیه فرزانه نیز مانند مرحوم آیةالله شیخ حسن صافی مدتی را در اوایل شروع نهضت اسلامی، عهده‌دار تدریس در مدرسه چهارباغ اصفهان بوده است.

به گفته حجّةالاسلام شیخ سعید شریفی و نیز استناد به کتاب «جلوه‌های تشیع در حوزه اصفهان»،مرحوم آیةالله موحّد ابطحی در اوایل انقلاب اسلامی در آن مدرسه برای جمعی از فضلا تدریس می‌نموده‌اند.

تولد و خاندان

مرحوم آیةالله سیّد محمّدعلی موحّد ابطحی در 28 صفر 1349 (1309 شمسی) در اصفهان به دنیا آمد. پدرش، آیةالله سیّد مرتضی موحّد ابطحی ـ از شاگردان حضرات آیات سیّد علی نجف‌آبادی، سیّد محمّد نجف‌آبادی و شیخ محمّدرضا ابوالمجد اصفهانی رحمهم اللّه ـ و مادرش، فاضله عابده، صبیه آیةالله حاج سیّد محمّدتقی احمدآبادی اصفهانی ـ صاحب كتاب مكیال المكارم فی فوائد الدعاء للقائم ـ بود.

یکی از ویژگی‌های مرحوم آقا سیّد مرتضی ابطحی این بود که تدریس و تربیت هر هفت فرزند خود را شخصاً عهده‌دار شد و با توجّه به شرایط آن روز، از فرستادن فرزندانش به مدارس دولتی خودداری نمود.

آن فقید فرزانه ـ در مصاحبه با مجلّه حوزه ـ در این ارتباط چنین می‌گوید: «در دوران تحصیل، تدریس هم می‌کردم. نکته‌ای که در همین اینجا خوب است بگویم این‌که در تعلیم و تربیت فرزندانم بسیار کوشیده‌ام. با توجّه به جوّ خفقان آن روزگار و حکومت رضاخان و انزوای شدی روحانیت، سعی کردم فرزندانم به سلک روحانیت در آیند و خدمت گذار اسلام باشند؛ این مهم تا حدودی مرا از بروز و ظهور علمی حوزوی بازداشت ولی به لطف الهی موفق شدم و اکنون فرزندانم، همه اهل فضل و از خدمت‌گزاران اسلام هستند».

دومین فرزند ایشان، مرحوم آیةالله سیّد محمّدعلی بود.

اساتید

اساتید حوزه اصفهان

سیّد محمّدعلی در هشت سالگی به تحصیل علوم دینی روی آورد؛ و تا سال 1364 قمری در اصفهان ماند و از محضر اساتید آن بهره برد.

برخی از اساتید ایشان در اصفهان، عبارتند از حضرات آیات:

ـ سیّد ابوالقاسم طبیب­زاده

ـ سیّد محمّدباقر حسینی ابطحی سدهی

ـ حاج‌آقا رحیم ارباب («رسائل» و «مکاسب»)

ـ حاج میرزا رضا کلباسی اصفهانی

ـ سیّد محمّد طبیب ­زاده

ـ سیّد عبدالحسین طیب

ـ میرزاعلی آقا شیرازی («القانون فی الطب»)

ـ شیخ محمود مفید («کفایةالاصول» و قسمتی از «مکاسب»)

ـ سیّد مرتضی ابطحی (از مقدّمات تا «شرح لمعه»)

ـ شیخ هبةالله هرندی.

در کتاب «ضیاء بزم ایمان» از مرحوم موحّد ابطحی به‌عنوان یکی از شاگردان مرحوم آیةالله سیّد ضیاءالدین تجویدی نام ‌برده شده است.

مرحوم آیةالله ابطحی قبل از ترک اصفهان و عزیمت به قم ـ و در حالی که در سن پانزده سالگی بود ـ به‌صورت اعجاب‌انگیزی علوم حوزوی را فراگرفت که مرحوم آیةالله حاج سیّد علی نجف‌آبادی از وی تعبیر به «فاضل هندی معاصر» می‌نمود.

اساتید حوزه قم

ایشان در سال 1364 قمری به قم سفر كرد و تا سال 1373 در این شهر ماندگار شد؛ برخی از اساتید ایشان در شهر مقدّس قم، عبارتند از حضرات آیات:

ـ سیّد احمد خوانساری

ـ امام خمینی

ـ حاج‌آقا حسین بروجردی

ـ علّامه سیّد محمّدحسین طباطبائی

ـ سیّد محمّدرضا گلپایگانی

ـ سیّد محمّد حجّت کوه ­کمره ­ای

ـ سیّد محمّد محقّق داماد

ـ شیخ مهدی مازندرانی

اساتید حوزه نجف اشرف

مرحوم آیةالله سیّد محمّدعلی ابطحی در ربیع الأوّل سال 1373 برای بهره بردن از فضای معنوی حوزه مقدّس نجف اشرف و نیز گسترش دانایی خویش ـ در حالی که بیش از بیست و پنج بهار از عمرش نمی‌گذشت ـ به نجف اشرف كوچ كرد و به مدت بیست سال در آن دیار ماندگار شد؛ برخی از اساتید ایشان در این دوره، عبارتند از حضرات آیات عظام:

ـ سیّد ابوالقاسم خویی،

ـ سیّد جمال‌الدین گلپایگانی.

ـ سیّد عبدالهادی شیرازی

ـ سیّد محسن حكیم،

ـ و سیّد محمود شاهرودی.

شاگردان

برخی از فضلا و طلّاب مستعد، در سه حوزه نجف، قم و اصفهان از محضر مرحوم آیةالله سید محمّدعلی موحّد ابطحی بهره‌مند شدند؛ این فقیه فرزانه، تابستان‌ها به اصفهان می‌آمد و در مدرسه صدر بازار به تدریس می‌پرداخت. این کمترین نیز تنها مدتی محدود ـ برای آشنایی با شیوه بحث خارج ـ در آخرین دوره این درس شرکت کردم؛ از نکات قابل توجّه در تدریس ایشان، تسلّط فوق‌العاده بر بحث و شیوایی بیان وی بود.

برخی از طلّاب و فضلایی که محضر مرحوم آیةالله موحّد ابطحی را مغتنم شمردند، عبارتند از حضرات آیات و حجج‌اسلام:

ـ سیّد احمد بهشتی­ نژاد .

ـ سیّد حسن مهاجر آدرمن­آبادی .

ـ شیخ حسین زمانی .

ـ شیخ محمّدعلی ابراهیمی .

ـ شیخ علی عبودیت .

ـ سیّد محمّد فقیه .

ـ مرحوم شیخ محمّد محزونیه (1275 ـ 1387 ش).

ـ سیّد مهدی شفتی اصفهانی .

ـ و شهید شیخ قاسم آل قاسم القطیفی.

آثار مکتوب

آیةالله ابطحی در سال 1394 قمری پس از بیست سال اقامت در نجف اشرف، به قم بازگشت و افزون بر تدریس، آثار مکتوب متعدّد از خود برجای گذاشت.

آن فقیه فرزانه از اوقات عمر خود بیشترین بهره را می‌برد و پیوسته به مطالعه، تدریس و یا تألیف مشغول بود و به‌واسطه جامعیتی که در علوم مختلف کسب نموده بود، آثارش بسیاری از حوزه‌های علوم اسلامی ـ مانند فقه، اصول، رجال، تفسیر، حدیث، تاریخ، کلام، فلسفه، ادعیه و اقتصاد ـ را شامل می‌شد.

در کتاب «اختران فضیلت» اسامی یک‌صد و پانزده کتاب، رساله و شرح و تعلیقه بر آثار دیگران‌ را ـ که توسّط مرحوم موحّد ابطحی پدید آمده ـ نام‌برده است.

شایان ذکر این‌که بسیاری از آثار این فقیه بزرگوار، مخطوط می‌باشد و تنها چند اثر نشر شده که عبارت می‌باشد از:

ـ مجموعه ارزشمند «تهذیب المقال فی شرح الرجال»

ـ «تاریخ آل زرارة»

ـ و «رسالة فی ثبوت الهلال».

وفات و مدفن

سرانجام پس از 73 سال زندگی، شمع وجود این فقیه فرزانه و رجالی نامور به خاموشی گرایید و در غروب روز جمعه، شب 13 رجب 1423 قمری برابر با 29 شهریور 1381 شمسی بدرود حیات گفت و جسمش در شب نیمه رجب در حسینیه‌ای که خود در شهر مقدّس قم بنیان نهاد بود، در دل خاك آرام گرفت.

درس‌های اخلاقی

الف: احترام متقابل استاد و شاگرد

همان‌گونه که اشاره شد یکی از اساتید مرحوم آیةالله ابطحی در حوزه علمیّه نجف اشرف مرجع بزرگ شیعه، مرحوم آیةالله سیّد محسن حکیم بوده؛ یکی از خاطرات مربوط به ایشان از این دوران، چنین است:

«در یکی از روزهای تدریس مرحوم آیةالله حکیم، یکی از وزرای دولت عراق در جلسه درس شرکت می‌کند و مرحوم آیةالله ابطحی به جهت رعایت ادب و احترام استاد، از مناقشه در درس خودداری می‌کند. لحظاتی از شروع کلاس می‌گذرد و مرحوم آیةالله حکیم متوجّه می‌شود که امروز شاگرد جوانش به چه دلیلی سکوت نموده از همین روی ـ با اشاره به مرحوم آیةالله سیّد محمّدعلی موحّد ابطحی ـ از ایشان می‌خواهد که مانند روزهای پیشین با بیان سؤالات و نظریات خویش به بهتر شدن بحث، کمک کند».

ب: توجّه به مستحبات

آن فقیه فرزانه، هرگاه کلاس درسش در مسجد برقرار می‌شد، مقیّد بود که قبل از شروع به تدریس دو رکعت نماز تحیت مسجد به‌جا آورد و سپس درس را شروع کند و می‌فرمود: این سیره استاد ما، مرحوم آیةالله سیّد محسن حکیم بود.