مدرسه میرزا تقی دولت آبادی

ویژگی های ذکر شده اثر توسط مرحوم مهدوی

سال ساخت	1071 در دوره ی شاه عباس دوم
آدرس	محله ی جماله، مقابل بابا عبد اللّه
وضعیت:	تخریب شده است.
علّت نام گذاری:	به نام بانی آن
کد مؤلف	AUTHORCODE00453AUTHORCODE

تحقیق مرحوم مصلح الدین مهدوی

مرحوم سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اصفهان دارالعلم شرق اینگونه ذکر کرده اند: [مهدوی:] از مدارس قدیمیّه ی اصفهان در محله ی جماله در کوچه حمام شاه علی مقابل بابا عبد اللّه قرار داشته که تا این اواخر به صورت مدرسه باقی بوده و یکی از متلبسین روحانیّت به نام مرحوم حاج شیخ حسن چوب شکن در آنجا سکونت داشته و چون طلبه ای در آنجا نبوده کم کم تصرف نموده و بصورت ملک و خانه درآورده است. مرحوم سیّد نعمت اللّه جزائری در کتاب «الانوار النعمانیه» گوید:

«پس به اصفهان مسافرت نمودیم و عده ی زیادی بودیم و سر راه به ما اذیت زیاد کرد» تا آنجا که می گوید: «پس خداوند بر من منت نهاد که با استاد خود مجلسی آشنا شدم ... مردی به نام میرزا تقی مدرسه ایی ساخت و کسی نزد من فرستاد و مرا مدرّس آنجا قرار داد و این مدرسه نزدیک حمام شیخ بهاء الدین محمّد قرار داشت.

در آنجا ساکن شدم و مدت هشت سال تقریبا در آنجا درس می گفتم».

بنابر منقولات فوق مسلّم می گردد که مدرسه میرزا تقی فرزند محمّد باقر دولت امیر در سال 1071 در دوره شاه عباس دوم (1052- 1077) بنا گردیده و اولین مدرّس آنجا مرحوم نعمت اله جزائری بوده و تا این اواخر به صورت مدرسه باقی بوده و شیخ حسن چوب شکن که بنام طلبه روزی در آنجا ساکن بوده، آن را تصرّف کرده و به صورت خانه درآورده و تا این اواخر سردر مدرسه که قسمت عمده کاشی کاری  آنها شکسته بودند به صورت اوّلیه ی خود باقی مانده و این که گفته شده است:

مدرسه میرزا تقی بنام مدرسه «حوّا بیگم» نیز معروف است دلیل ندارد و می توان گفت که سخنی بدون اصل است.

چنانکه در شرح مدرسه حوّا بیگم اشاره کردیم، مدرسه حوّا بیگم باید در جنب کاروانسرایی به نام او در همین محله قرار گرفته باشد و همانگونه که یکی از سلاطین اظهار داشته:

میرزا تقی شوهر حوا بیگم بوده است و در زمان صفویّه که نام زنها را صدا نمی کردند و معمولا به نام شوهرشان معروف بودند اشتباه این بیان نیز مانند بسیاری از مطالب دیگر آشکار می گردد.

زیرا اولا میرزا تقی دولت امیر را در هیچ یک از کتب شوهر حوا بیگم معرفی نکرده اند. ثانیا دلیلی بر عدم حضور زنان در عهد صفویّه وجود ندارد و شهرت بسیاری از آنان خلاف این ادّعا را ثابت می کند.

مدرسه میرزا تقی دولت امیر: مدرسه میرزا تقی که ظاهرا از بناهای دوره ی شاه عباس بوده فعلا به صورت مدرسه وجود ندارد و محلّ آن تبدیل به خانه مسکونی شده است.

دوست فاضل نگارنده آقای محمّد صدر هاشمی سالها پیش این مدرسه را دیده و مقاله ای درباره ی آن نوشته اند که در ضمن آن، کتیبه ی موجود در آن را ضبط و شرح داده اند.

این مقاله که در روزنامه «سرنوشت» درج شده به شرح زیر است:

نگارنده به خاطر دارد چند سال قبل در محله ی «جماله کله» در محلی که در تصرّف آقای شیخ اسد اللّه گیوه چی بود و سابقا به نام مدرسه میرزا تقی خوانده می شد، سنگ یک پارچه ی نفیسی وجود داشت که بر روی آن به خط محمّد رضا امامی- خطاط معروف عصر صفوی- کتیبه ای که در ذیل نقل می شود حجّاری شده بود:

بانی مدرسه میرزا تقی نامی بوده و این مدرسه را در سال 1071 قمری برای سیّد نعمت اللّه جزایری معروف صاحب کتاب «انوار النعمانیه» هنگام مراجعت از شیرازو توطن در اصفهان بنا نموده است.

به این ترتیب از گفتار سیّد و کتیبه موجود در مدرسه معلوم می شود که سابقا در این محل، مدرسه ی مهمّی وجود داشته که اکنون دست حوادث آن را از بین برده است.

بنای فعلی در مدرسه از ابو الحسن بیک نامی است که ظاهرا 60 سال قبل مدرسه میرزا تقی را به صورت خانه مسکونی درآورده است. [کتاب گنجینه آثار تاریخی اصفهان]

بنابر مندرجات کتاب «آثار ملی اصفهان» (ص 41) در حال حاضر اثری از صورت مدرسه نیست و خانه است ولی در موقعی که دایر بوده، این بنا را به سه نام نامی آن که فرحبخش شاب و هم شیخ است اولین مدرسه دویم:

طیبه سیمین:

خالصیه ضبط کرده اند و نکته ی دیگر در مورد مدرسه طیبیه خالصیّه است که در سال 1071 بنای مدرسه پایان پذیرفته است به طوری که نوشته اند این مدرسه را مدرسه «حوّا بیگم» نیز خوانده اند و اگر چنین شهرتی درست باشد باید گفت که بعد از بنای نخست از طرف حوّا بیگم- که در زمره ی حرمسرایان عهد صفوی بوده- تعمیراتی در آن به عمل آمده لذا با این نام هم خوانده شده است. این کتیبه را دانشمند

متوفی سیّد محمّد صدر هاشمی در روزنامه «سرنوشت» (شماره 21 و 22 سال اول آن روزنامه) نوشته است.