عباسعلی ادیب حبیب آبادی

فقیه، ریاضی‌دان، عالم فاضل مرحوم آیةالله شیخ عباسعلی ادیب حبیب‌آبادی یکی از علمای مبرّز اصفهان و مدرّسین مشهور حوزه علمیّه بود که به دعوت مرحوم آیةالله خراسانی عهده‌دار تدریس «رسائل» و «مکاسب» در مدرسه چهارباغ اصفهان شد.

ولادت و تحصیلات

عالم بزرگوار آیةالله شیخ عباسعلی ادیب در سوم ماه جمادی‌الاولی سال ۱۳۱۵ قمری در حبیب‌آباد برخوار اصفهان، چشم به جهان گشود.

وی تحصیلات ابتدایی، مقدمات و ادبیات عرب را در زادگاه خویش فراگرفت؛ از مهم‌ترین اساتید ایشان در این مرحله می‌توان از دانشمند معظّم مرحوم میرزا محمّدعلی معلّم حبیب‌آبادی صاحب کتاب ارزشمند «مکارم الآثار» نام برد.

آیةالله ادیب در سن بیست‌ودوسالگی جهت تکمیل تحصیلات و کسب معارف اهل‌البیت علیهم‌السلام وارد حوزه علمیّه اصفهان شد و با تلاش پی گیر، استعداد خدادادی و استفاده از محضر اساتید مختلف، به‌زودی پله‌های ترقی را طی نمود و به مدارج عالی علمی و اخلاقی رسید.

حضرات آیات سیّد محمّد نجف‌آبادی و شیخ محمّدرضا نجفی اصفهانی در حدود سن چهل‌سالگی مرحوم آیةالله ادیب، تصریح به مقام اجتهاد ایشان نمودند؛ سپس این دو اجازه، به تأیید آیةالله العظمی سیّد ابوالحسن اصفهانی نیز رسید.

استادان

برخی از اساتید ایشان در اصفهان، عبارتند از آیات و حجج‌:

1ـ سیّد احمد اصفهانی؛

2ـ شیخ محمّدرضا نجفی اصفهانی؛

3ـ شیخ علی یزدی؛

4ـ شیخ محمّد حکیم خراسانی؛

5ـ سیّد محمّد نجف‌آبادی؛

6ـ سیّد مهدی درچه ای.

شاگردان

آیةالله ادیب در مدارس مختلف اصفهان مانند «مدرسه امام صادق علیه السلام»، «مدرسه نیم آور»، «مدرسه صدر» و «مدرسه جدّه بزرگ» به تدریس اشتغال داشت.

شاگردان بسیاری از محضر این عالم بزرگوار بهره بردند که برخی از آنان، عبارتند از یات و حجج‌:

۱ـ مرحوم سیّد ابوالحسن بدری (م ۱۳۹۱ ش).

۲ـ شیخ ابوالفضل اکبری خورزوقی مدّظلّه العالی.

۳ـ شیخ احمد روحانی (شیخ‌الاسلام).

۴ـ مرحوم شیخ اسماعیل اکبری خورزوقی (۱۳۰۳ ـ ۱۳۹۲ ش).

۵ـ شیخ محمّدباقر آصفی نجف آبادی مدّظلّه العالی.

۶ـ مرحوم سیّد محمّدتقی مدنی چهارسوقی (۱۳۰۸ ـ ۱۳۹۲ ش)؛

۷ـ سیّد جواد ابطحی سدهی دام‌ظلّه العالی.

۸ـ شیخ جعفر الهی نجف‌آبادی.

۹ـ استاد حبیب ‌الله فضائلی سمیرمی (۱۳۰۱ ـ ۱۳۷۶ ش).

۱۰ـ سیّد حسن فقیه امامی اصفهانی (۱۳۵۴ ـ ۱۴۳۲ ق)؛

۱۱ـ سیّد حسین مهاجر دام‌ظلّه العالی.

۱۲ـ شیخ عباسعلی معینی کربکندی دولت آبادی؛

۱۳- میرزا عنایةالله نجفی (م ۱۳۸۱ ش).

۱۴ـ مرحوم شیخ کرمعلی صالحی خمینی‌شهری (م ۱۳۷۷ ش).

۱۵ـ شیخ محمّدعلی اعتزازیان (م ۱۳۵۰ ش).

۱۶ـ شیخ محمّدعلی شریعتی نصرآبادی (۱۳۱۹ ـ ۱۴۰۷ ق).

۱۷ـ شیخ محمّد محزونیه (۱۲۷۵ ـ ۱۳۸۷ ش)؛

۱۸ـ سیّد مرتضی هاشمی طالخونچه ای دام‌ظلّه العالی.

۱۹ـ شیخ نصرالله قضائی نجف‌آبادی (۱۲۷۹ ـ ۱۳۶۴ ش).

آثار مکتوب

برخی از آثار وی عبارت است از:

۱- ارث الشیعه؛

۲- وظایف الشیعه در شرح دعای ندبه؛

۳- مناسک الشیعه؛

۴- هدیةالعباد در شرح‌حال صاحب بن عباد؛

۵- ملحقات قضاوت‌های امیرالمؤمنین علیه‌السلام؛

۶- رساله قطبیه.

حالات فردی – اخلاقی

آیة الله ادیب در خطابه و منبر نیز تسلّط داشت. با آن‌همه علم و موقعیت اجتماعی در مقابل کوچک‌ترین فرد طلبه خاضع بود و تواضع و فروتنی‌اش زبانزد خاص و عام بود.

زاهد و بی‌اعتنا به دنیا و عناوین مادی بود. تا آخر عمر در همان خانه قدیمی و مخروبه و نمناک خود زندگی می کرد.

پشتکار و جدیت او در امر تحصیل و تدریس نمونه و یک پارچه اخلاص بود.

سخن و قلم و قدمش فقط برای خدا و تحصیل رضای او بود و از هیچ ‌کس ملاحظه نداشت. برای علما و طلّاب احترام زایدالوصفی قائل بود. طلّاب و فضلا را تشویق می‌کرد و حقیقتاً طلبه پرور بود. نسبت به سادات بسیار محبّت و احترام می کرد.

به اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام تا سرحد عشق دل‌بستگی داشت. اشعار زیادی در وصف امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف سروده بود. به هنگام ذکر مصائب اهل‌بیت علیهم السلام اشک از محاسن سفیدش جاری می‌شد.

از ویژگی‌های او علاقه شدید نسبت به امام خمینی رضوان ‌الله علیه بود. کمتر مجلسی بود که از عظمت و شخصیت امام سخنی به میان نیاورد و از اهداف امام و انقلاب حمایت نکند.

وفات و مدفن

مرحوم آیةالله ادیب پس از افزون بر نود سال عمر پربرکت و سراسر خدمت به اهل‌بیت علیهم السلام و نشر معارف الهی، در روز پنج‌شنبه دوم ذی‌حجه ۱۴۱۲ قمری مصادف با چهاردهم خرداد ۱۳۷۱ شمسی در اصفهان چشم از جهان فروبست و جسمش در جوار بقعه صاحب بن عبّاد در محله طوقچی اصفهان در دل خاک آرام گرفت.

در محضر استاد ادیب

خاطرات دوران تحصیل آیةالله ادیب برای طلّاب جوان، سرشار از نکات و آموزه‌های اخلاقی است. در اینجا برخی از مشقّت و سختی‌هایی را که بزرگان حوزه در جهت حفظ این میراث کهن سلف صالح و تحویل آن به نسل بعد، متحمّل شده‌اند را در بیان آیةالله ادیب می آوریم. ایشان در مصاحبه خویش با مجلّه حوزه قسمتی از خاطرات مربوط به دوران تحصیل خود را چنین بیان نموده است:

زندگی سراسر خاطره است، خاطرات تلخ و شیرین، به‌ خصوص زندگانی محصّل. تحصیل، ویژگی‌های خاص خودش را دارد که زندگی محصّل را مقرون به خاطرات بیشتر می‌کند.

۱)- طلبه بودن و مشکلات

اولین ویژگی که کاملاً طبیعی هم هست، مشکلات فراوانی است که با درس خواندن قرین است، چرا که انسان‌ وقتی امکانات مالی نداشت و نتوانست خرج کند، برایش مشکل پیش می‌آید. ناراحتی‌ها هم طبیعی است. حتی گاهی انسان، خیلی سختی هم می‌بیند. در این موقعیت، انسان باید صبر کند و در صراط مستقیم گام بردارد. در این درگیری‌ها و مشکلات، انسان نباید بلغزد، چرا که اگر لغزید به‌طور حتم سقوط می‌کند و حداقل خسارتی که می‌کند این است که از حقیقت علم و معنویت آن، دور می‌ماند و خیلی تلاش بکند به ظواهری می‌رسد. حقیقت علم، به‌گونه‌ای است که جز با زحمت مقرون با خلوص نیت و پاکی طینت به دست نمی‌آید.

بله در سختی‌ها باید استقامت کرد و اتفاقاً علی‌رغم تصوّرش این کار خیلی مشکل هم نیست.

من چندین سال بود که نمی‌توانستم یک عبا بخرم. یک عبای کهنه داشتم با همان می‌ساختم. در احوالات بعضی از بزرگان دارد که حتی چراغ برای مطالعه نداشته‌اند، به همین خاطر مجبور می‌شدند در مکان‌های عمومی از نور چراغ برای مطالعه استفاده کنند.

۲)- خاطره ای از ایام تحصیل

امّا خاطرات شخصی من در زمان طلبگی: روزی شش درس می‌گرفتم و چند درس هم می‌گفتم. شب که می‌شد می‌بایست تمام این دروس را مطالعه بکنم، به همین خاطر هیچ‌گاه اوایل شب شام نمی‌خوردم که خوابم نگیرد. بعد از مقداری مطالعه که خسته می‌شدم شام می‌خوردم و بعد برای این‌که خوابم نبرد، چراغ لامپا را روی طاقچه می‌گذاشتم و پای‌ چراغ می‌ایستادم و ایستاده مطالعه می‌کردم که خوابم نگیرد. بعد از مطالعه چندساعتی استراحت می‌کردم و در روز بعد قبل از طلوع آفتاب درس و بحث را شروع می‌کردم.

۳)- عوامل پویایی حوزه اصفهان

دو عامل در رونق و رواج حوزه اصفهان، بسیار مؤثر بود:

یک مدیریت حوزه که پیش از روی کار آمدن رضاخان، مرحوم حاج‌آقا نورالله و آقایان مسجدشاهی، ریاست اداره و مدیریت حوزه را به عهده داشتند. در آن زمان به حوزه سروسامان و نظمی داده بودند.

عامل دوم در رونق حوزه اصفهان، اساتید پرمایه و حوزه‌های درسی خوبی بود که تشکیل می‌شد، استادان بزرگی که در فنون مختلف ذی‌فنون بودند. برای هرکدام از علوم، فقه و اصول و حکمت و طب و ریاضیات، استاد وجود داشت. مرحوم آخوند کاشی و جهانگیرخان و [حاج‌آقا رحیم] ارباب و دیگرانی که قبل از زمان ما بودند هر یک استوانه‌ای کم‌نظیر به‌حساب می‌آمدند. زمانی هم که آقا سیّد محمّدباقر درچه¬ای، مرحوم شیخ محمّد حکیم و دیگران بودند که رونق درسی حوزه از اینان بود.

۴)- حوزه اصفهان در عصر رضا خان

با روی کار آمدن رضاخان، کلّاً درس‌ها تعطیل شد. من خودم آن زمان یازده جلسه درس داشتم و مدتی بود که سیزده جلسه شده بود.

آن زمان، در مسجد امام، جلسه درس داشتم. در تمام رشته‌های طلبگی وارد بودم و اغلب آن‌ها را درس می‌گفتم. رضاخان، با آقایان مسجدشاهی و [بالأخص] حاج‌آقا نورالله ـ که ریاست حوزه را داشتند ـ طرف شد و درس‌ها را تعطیل کرد. تمام درس‌ها تعطیل شد؛ و طلبه‌ها پراکنده شدند. من هم مدت چندین سال بود که کنار نشستم و درس و بحثی نداشتم. در این قضایا بعضی از بزرگان از غصّه دق کردند و مردند. این‌که بعد از سالیانی، دومرتبه درس و بحث‌ها شروع شد. ولی دیگر حال حوزه اصفهان، به حالت قبل برنگشت».

۵)- توجه به نیاز روز

از بایسته‌ها برای اصحاب قلم، توجّه به نیاز روز و مخاطب شناسی است.

شهید مطهری، آیةالله طیّب و آیةالله ادیب ازجمله عالمان راحل معاصرند که به «نیاز عصر» و «به‌روز نوشتن» اهتمامی ویژه داشتند.آیةالله ادیب نیز در تألیفات خو به همین نکته توجه داشتند. سخنان ایشان درباره هدف از تألیفات خود را نقل می کنیم.