محمدحسن کلباسی

عالم ربّانی، پدر زعیم نامدار آیه اللّه العظمی حاج محمّد ابراهیم کلباسی.

زندگی نامه

نسب شریف او به مالک اشتر منتهی می گردد. او از اهالی هرات و مردم محلّه حوض کرباس بود و در آن محلّه از طرف سلطان وقت امامت جماعت می نمود. پس از آن به کاخ از توابع خراسان رفت. در مدّت اقامتش در آنجا مدرسه ای برای طلاب علوم دینی بنا نمود و کاروان سرا و دکّانی خریده و بر آن وقف کرد. سپس از کاخک به مشهد مقدّس رفته و مدرسه مخروبه ای را احیاء نمود که به نام او به مدرسه حاجی حسن معروف شد. وی کاروان سرایی را نیز خریده و وقف مدرسه کرد. آن گاه به یزد مسافرت نمود و در آن جا برای مسجدی که به مسجد ریگی معروف است شبستان وسیعی ساخته و به اصفهان نقل مکان کرد.

در اصفهان با حکیم متألّه و فقیه عارف آقا محمّد بیدآبادی مصاحبت نموده و از انفاس قدسیه آن ولیّ خدا بهره مند گردید. وی در اصفهان مدارس الماسیّه، مبارکیّه و شاهزاده ها را تعمیر نمود و حمام معروف به حمام علی اکبر را خریده و وقف کرد تا منافع آن صرف روغن چراغ طلاب مدارس نامبرده شود.

نواده دانشمند او، آیه اللّه میرزا ابوالهدی کلباسی، در کتاب "البدر التمام" در شرح حال جدش حاج محمّد ابراهیم کلباسی می نویسد:

"وکان تحصیله عند جماعه من الاعیان وثلّه من الارکان، کما ذکرهم فی الرساله، قال: فمنهم العالم الزّاهد و العامل العابد، الراغب فی الخیرات والسّاعی فی المبرّات ومقتدی النّاس فی الجماعات، والده الماجد الربّانی، الحاج محمّد حسن الخراسانی رحمه اللّه تعالی... کان مولده فی خراسان و مسکنه فی محله منه... وسافر منه الی بلده یزد... وسافر منه الی اصفهان، وصحب فخر العلماء العاملین، وذخر الأصفیاء السالکین، المعروف بآقا محمّد البیدآبادی".

وی می نویسد: "وتوفّی والده العالم الورع المؤتمن، الحاج محمّد حسن، فی صغر سنّه واوصی له الی العالم الربّانی والفاضل الکامل الصمدانی، آقا محمّد البیدآبادی، فاذهبه الی بیته وربّاه فی حجره. وحکی الوالد المحقق، عن جدّنا العلاّمه، انّه کان یکتب العالم المشار الیه لبعض اولاده فوق الصفحه تاره:

بی ریاضت نتوان شهره آفاق شدن

واُخری:

کسب کمال کن که عزیز جهان شوی بابا

وکنت اعتبر من هذه الکلمات الشافیه و العبارات الوافیه. وسمعت انّه کان یکتب له نفسه وکذا یکتب له ثالثه:

هزار سال بود از تو تا مسلمانی

هزار سال دگر تا به شهر انسانی

و کان عنده اذا بلغ اشدّه، فامر بالمسافره الی الحج، فعزم علیه، فلمّا حجّ ورجع علم بوفاته، فتوجّع، فتوقّف فی العتبات العالیات".

اوصاف

حاج محمّد حسن از جمله علمای عاملین، و عبّاد و زهّاد، و سالکین الی اللّه، و راغب در خیرات، و ساعی در مبرّات، و آمر به معروف و ناهی از منکر، و مروّج امور شرعیّه، و مقتدای مردم در جماعات بود. مقام معنوی او در حدّی بود که گفته اند: حاج محمّد ابراهیم، حسنه ای از حسنات مرحوم حاج محمّد حسن است.

فرزندان

وی دارای سه پسر بوده که عبارتند از:

1. حاج محمد ابراهیم؛

2. حاج محمّد جعفر؛

3. مولی محمّد قاسم.

و نیز دو دختر که یکی به ازدواج عالم جلیل ملّا محمّد نائینی(مدفون در جوار فاضل هندی) و دیگری به ازدواج حاج ملّا علی بیدختی از علمای زاهد گناباد درآمد.

وفات و سنگ نوشته

حاج ملّا حسن در سال 1190 ق وفات یافت و در جوار مرقد مطهّر علاّمه خواجوئی به خاک سپرده شد. سنگ نوشته مزار او که اشعار هاتف اصفهانی بر آن آمده چنین است: "هذا مرقد العالم العامل والحبر الفاضل الکامل، مقیم الفرائض ومؤدّ السنن، محمّد حسن، اسکنه اللّه فی فرادیس الجنان وریاض الغفران وهو والد الحاج محمّد ابراهیم کلباسی".        

هزار افسوس کز بیداد گردون

ز دنیا قدوه اهل زمین رفت

امام و مقتدای اهل دین شد

سر و سرحلقه اهل یقین رفت

فلک برد از جهان حاجی حسن را

رواج و رونق شرع مبین رفت

به پاکی زاد و شد در خاک هم پاک

چنان آمد به دنیا و چنین رفت

ازاین وحشت سرا گردید دل تنگ

به عشرتخانه خلد برین رفت

به دار الخلد چون بشنید جانش

ندای "فادخلوها خالدین" رفت

غرض چون زین سرای پر دد و دام

سوی آرامگاه حور عین رفت

به تاریخش رقم زد کلک "هاتف":

"ز دنیا پیشوای اهل دین رفت"

اعقاب

حاج محمّد حسن سرسلسله یکی از خاندان های علمی بزرگ شیعه است که در طول تاریخ خدمات علمی و دینی زیادی انجام داده اند. پرداختن به شرح حال این خاندان، نیازمند تألیف کتابی مستقل است و در این جا به شرح مختصری از افراد برجسته آن بسنده می کنیم.

حاج محمّد ابراهیم کلباسی

شیخ اجلّ افقه، از فحول علما و مجتهدین و اکابر فقها و محقّقین و ازهد و اورع و اعبد و اتقای علمای زمان. وی در 19 ربیع الثانی 1180ق در اصفهان متولّد شد. ده ساله بود که پدرش وفات نمود. عارف کامل آقا محمّد بید آبادی اعلی اللّه مقامه که وصیّ و قیّم پدرش بود در آغاز تکلیف، او را به مکّه معظّمه روانه کرد. وی از کودکی به تعلیم علم و تهذیب نفس پرداخت و محضر بسیاری از علما و فضلای زمان را درک کرده و از آنان بهره برد.

اساتید

اساتید ایشان در اصفهان به جز پدر بزرگوارش و آقا محمد بیدآبادی عبارتند از: میرزا محمد علی میرزا مظفر، ملا محراب گیلانی، ملا علی نوری، آقا محمد علی هرندی، میرزا محمد خاتون آبادی و آقا محمد شیخ زین الدین.

وی سپس به عتبات عالیات رفت و محضر مبارک آقا محمد باقر بهبهانی، سید مهدی بحرالعلوم، شیخ جعفر کاشف الغطاء، سید علی طباطبائی حائری و سید محسن اعرجی را درک نموده و به مقامات بلندی از علم و عمل دست یافت و از بزرگانی چون: میر سید علی، شیخ جعفر، میرزا ابوالقاسم قمی، شیخ احمد بحرانی و شیخ عبدالعلی خطّی بحرانی مجاز گردید. مدّتی نیز در ایران از محضر آخوند ملا مهدی نراقی و میرزای قمی بهره برده و میرزا اجازه فتوی دادن به او داده است.

وی از کثرت ورع و تقوا به مرافعات و محاکمات مردم مباشرت نمی کرد و تمامی آن ها را به عالم جلیل سیّد محمد باقر شفتی که از دوران تحصیل در عتبات با او رفاقتی خاص داشت محوّل می فرمود؛ بلکه از کثرت احتیاط رساله عملیه هم ننوشته و می فرموده استخوان بدنم طاقت آتش جهنم را ندارد تا آن که به اصرار میرزای قمی رساله نوشت.

وی در عبادت بسیار خضوع و خشوع و حضور قلب داشت و با آن همه عزّت و مناعت و قدرت و استطاعت که داشت قدم از جاده قناعت بیرون نگذاشت. تحصیل را واجب عینی می دانست و از این رو پس از مراجعت از عتبات عالیات دیگر به زیارت اعتاب مقدسه مشرف نشد؛ چرا که سفر را منافی با اشتغال به تکمیل مراتب علمی می دانست. می فرمود: وقتی که در کربلا در خدمت میر سیّد علی صاحب ریاض مشغول به تحصیل بودیم به ما می فرمود: مدّت سی سال است که به نجف اشرف با قلّت و کمی راه و مسافت برای زیارت مشرف نشده ام مگر برای عروسی و تزویج فرزندم سید محمد. و در این سفر نماز را جمع بین قصر و اتمام می کردم چون احتمال حرمت سفر را می دادم. 

حاجی عابدی سخت کوشا و شب زنده دار و مستجاب الدعوه بوده؛ چنانچه صدمه و وفات بعضی از دیوانیان و بعضی از آقایان را از نفرین ایشان می دانند.

بسیاری از علما از مجلس درس او برخاسته اند از جمله: میر سیّد حسن مدرّس، و میر سیّد محمّد شهشهانی، و غیر ایشان.

از آثار آن مرحوم: "اشارات الاصول" که کتابی بسیار پر مطلب است، "شوارع الهدایه " در فقه، شرح "کفایه" سبزواری که اثری بسیار مبسوط و باتحقیق است، "منهاج الهدایه " در فقه با اشاره به دلیل در غیر عبادات، رساله "ارشاد المسترشدین "، و "نخبه" فارسی که هر دو عملیه است و "نخبه" به جهت حاشیه کردن شیخ مرتضی انصاری و حاج میرزا محمّد حسن شیرازی اعلی اللّه مقامهما و دیگران، سال ها مرجع عوام و خواص بوده است.

مرحوم حاجی امامت مسجد حکیم را داشته که مسجدی است بزرگ و با معنویت و همیشه عبّاد وزهّاد در او بوده اند و گفته اند: اوّلش از بناهای صاحب بن عباد بوده و بعد از خرابی، حکیم داود هندی تعمیر نموده و از این جهت آن را مسجد حکیم گویند. 

در "روضات الجنّات" می نویسد:

"وبالجمله فهو اسّ اساس الفقاهه والاجتهاد واستاد الکلا الذی استکمل من خبره کل استاد وامعن نظر الفهم والتدقیق فی ایّ ما افاد واعلن کلمه الحق والتحقیق علی رؤس الاشهاد واوضح بلمعه من اشاراته الوافیه شوارع الهدایه والارشاد وافصح بنخبه من ایقاظاته الکافیه عن منهاج الدرایه والرشاد وجاهد فی سبیل ربه تبارک وتعالی حق الجهاد وعمر بفیض دعواته الشریفه اطراف البلاد وذکر بیمن کلماته الطریفد اصناف العباد... ولقد بلغ فی الاحتیاط والورع... الی حیث قد یضرب باحتیاطاته المفرطه الامثال وتحار دون مداقاته الشدیده الباب الرجال بل ولیس یمکن ان یقاس به فی هذه السجیه الباهره احد من الابدال". 

این عالم ربّانی سرانجام در شب پنج شنبه 8 جمادی الاول 1261ق وفات کرد.

فرزندان

فرزندان ایشان عبارتند از:

1. آقا محمّد مهدی کلباسی

اعظم اولاد حاجی که بعد از حاجی، بلکه در زمان او از رؤسای علمای اصفهان و مرجع در فتوی و احکام بوده و صداقت های غریبه از او نقل می شود، مانند خود حاجی و بعضی دیگر از اولاد او. و در اصول و فقه و غیر اینها کتاب ها نوشته از جمله: "عیون الاصول"، که اصول مختصر پر مسأله خوبی است، شرح "منهاج" حاجی ]به نام معراج الشریعه[ در هشت جلد که فقه استدلالی است و خیلی خوش بیان است؛ "مصابیح"، یک دوره اصول، در نه جلد؛ شرح بر قدری از "لمعه"، چهار

جلد، "نور العیون"، متن فقه، "هدایه الطالبین" که رساله عملیه فارسی است.(1)

1- تذکره القبور ص 92. آخوند گزی می نویسد: آن مرحوم مواظبت ها در آداب شریعت داشته. و به جهت ناخوشی تب و لرز سه یک دعائی به بادام می نوشته و می داده و مردم هم می گرفته به مریض می داده، مریض خوب می شده و مجرّب شده بود. همان وقت شرط می کرده عمامه سر مریض بگذارند که عمامه را آن مرحوم در اصفهان رواج تام داده. و غالبا خدمت آن مرحوم، کسی که می رفته، مسأله از آن کس می پرسیده که مردم را مسأله دان کند.

وفاتش: شب شنبه 4 جمادی الاخری سال 1278ق،

فرزندان

الف. حاجی میرزا محمود کلباسی

که چندی در نجف اشرف تحصیل نموده و به اصفهان بازگشته و مردم اخلاص تامی به او داشته اند و در مسجد حکیم جمعیت و ازدحام غریبی به جماعت او می شده ولی در جوانی (به سال 1287) وفات نموده و جلو روی قبر حاجی کلباسی طرف بالا سر متّصل به دیوار مدفون گردید.

ب. میرزا ابوالقاسم کلباسی

ملقّب به "شیخ العراقین". از علمای بزرگ و وجوه و اعیان و متنفذین نجف اشرف که مورد احترام شاه ایران و سلطان عبدالحمید بود. وی از شاگردان شیخ مرتضی انصاری و شیخ محمّد حسین کاظمی بوده و در سال 1308ق وفات کرد.

ج. میرزا عبدالجواد کلباسی

از شاگردان پدر خود که بعد از پدر در مسجد حکیم امامت می نمود و در سال 1314ق وفات یافت و در مقبره مسجد حکیم مدفون شد.

از آثارش کتاب"تذهیب الاصول" در شرح "تهذیب الاصول" در کتابخانه مدرسه فیضیّه و "کتاب الصلاه" در کتابخانه آیه اللّه مرعشی نجفی موجود است. وی از علمای بزرگی همچون میرزا حبیب اللّه رشتی، سید حسین بحرالعلوم، شیخ زین العابدین مازندرانی، ملا محمد ایروانی و میرزا محمد هاشم چهارسوقی اجازه اجتهاد و روایت دریافت کرده که متن آن ها در آغاز "کتاب الصلاه" آمده است.

د. شیخ محمّد حسین کلباسی

عالم جلیل، از شاگردان سیّد اسماعیل صدر و شیخ محمّد حسین کاظمی و داماد شیخ محمّد حسن نجفی صاحب "جواهر". وی عالمی عابد و متهجد و از ریاست گریزان بود. در پایان عمر در مشهد مقدس ساکن و مورد اقبال و توجه مردم واقع شده و در سال 1340ق وفات نموده و در دارالسیاده مدفون گردید.

2. آقا محمّد کلباسی

عالم کامل و فقیه متبحّر. به نوشته آخوند گزی: در مدّت عمر مشغول به نوشتن کتاب بوده و از شدّت مواظبت بر آداب شرعیه و بعضی وضع ها، مردم او را صاف و صادق می خوانده اند و گفتار و کردارهای صادقانه اش بسیار بوده. امامت مسجد حکیم را هم داشته و مرجع در مرافعات هم بوده است.

از آثارش: کتاب "منبع الحیاه" است که به فرموده پدرش، جمع عبارات علماء اصول از متقدمین و متأخرین را نموده، در پانزده جلد؛ شرح "تهذیب" علّامه، مفصّل، شرح "نتایج" آقا سیّد ابراهیم قزوینی، که از صد هزار بیت متجاوز است، کتاب مفصلی در عبادات به نام "انوار النزول"، در فقه استدلالی، شرح "خلاصه الحساب"، "هدیه الشیعه" که رساله تقلیدی بزرگی است و کتاب "نور حدقه الناظرین" در آداب و اخلاق وادعیه ومواعظ.

وی از پدر بزرگوارش و سیّد محمد باقر شفتی و شیخ حسن کاشف الغطاء اجازه اجتهاد و نقل حدیث داشت. وفاتش: روز جمعه 22 ربیع الثانی سال 1292ق واقع شد و در مقبره پدر مدفون شد.

3. شیخ محمّد جعفر کلباسی

از علماء و فضلا و بسیار متواضع و با تقوا که بعضی اوقات امامت مسجد حکیم را داشته. ازآثارش: کتابی در دیات موسوم به "تحفه الجعفریه" به فارسی، "نورالعیون" در احکام حدود و قصاص، "منهج الرشاد الی احکام الدین والایمان" در شرح "ارشاد الاذهان" است.

وفاتش: روز جمعه 26 محرم سال 1292ق واقع شد و در مقبره پدر مدفون شد.

فرزندش: میرزا ابوتراب کلباسی از شاگردان آخوند خراسانی و حاج میرزا حسین خلیلی بوده و از این استاد و دیگران اجازه اجتهاد داشته، عالمی زاهد و محتاط و محبوب القلوب بوده و در سال 1337ق در نجف اشرف وفات نموده است.

فرزندش: عالم فاضل شیخ محمّد کلباسی حائری از شاگردان شیخ شعبان رشتی، شیخ محمّد رضا جرقویه ای حائری، میرزا یحیی زرندی، حاج آقا حسین قمی، میرزا مهدی شیرازی و سید محمّدهادی میلانی بوده واز تألیفاتش کتاب: "السعه والرزق"، تاریخچه کربلا یاراه نمای زوار و " خاندان کلباسی" به چاپ رسیده است. وی در سال 1399ق وفات یافت و در شهر مقدّس قم مدفون گشت.

آیه الله شیخ محمّد حسین کلباسی

فرزند عالم زاهد شیخ محمّد رضا کلباسی (م: 1366ق) فرزند شیخ محمّد علی کلباسی (داماد آیه اللّه سیّد محمّد ترک) فرزند شیخ محمّد جعفر، از شاگردان آیه اللّه شیخ عبد الحسین رشتی، سیّد ابو الحسن اصفهانی، آقا ضیاء الدین عراقی، شیخ محمّد کاظم شیرازی، سیّد ابو تراب خوانساری، علّامه شیخ محمّد جواد بلاغی، سیّد حسین باد کوبی، شیخ مرتضی طالقانی و سیّد عبد الهادی شیرازی بود. وی در حدود سال 1378ق پس از بازگشت به ایران در قم ساکن شد. او عالمی فرزانه، خوش اخلاق، متواضع، مقیّد به آداب و سنن اسلامی و در قضای حوائج مردم و اعمال خیریّه ساعی بود. تلاش کم نظیری در تحقیق و تتبع و آثار علمی گذشتگان داشت. تا قدرت حرکت داشت از پا نمی نشست و در ترویج مذهب و دفاع از تشیع از هیچ کوششی فروگذار نمی کرد. با آن کهولت سن به کشورهای مختلف سفر می کرد و همه ساعات روز را در بخش مخطوطات کتابخانه ها به سر می برد. از آثارش: تقریرات دوره کامل اصول فقه آیات عظام سیّد ابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاء الدین عراقی، شرح "کفایه الاصول"، شرح "عروه الوثقی"، غریب القرآن، غریب الحدیث و تحقیق چندین نسخه خطی از علمای عامه پیرامون حضرت مهدی عجل اللّه تعالی فرجه الشریف.

وی در روز دو شنبه 9 ماه رجب 1418ق (19 آبان 1376ق) در سنّ 95 سالگی وفات یافت و در صحن حرم حضرت معصومه سلام اللّه علیها مدفون گردید.

4. میرزا ابو المعالی کلباسی

اصغر اولاد حاجی کلباسی اعلی اللّه مقامه. آخوند گزی می نویسد:

"مراتب زهد و تقوی و اخلاق کامله و گوشه نشینی و کثرت اشتغال به فکر در علوم و نوشتن کتب علمیه، بیش از آن است که در این مختصر گنجد. مجلس آن مرحوم، مصداق حدیث حواریین و عیسی علیه السلام که عرض کردند: "من نجالس؟"با که مجالست کنیم؟ فرمود: "من یذکّرکم اللّه رؤیته، ویزیدکم فی العلم منطقه، ویرغّبکم فی الآخره عمله". یعنی: کسی که دیدار او، شما را به یاد خدا اندازد، و گفتار او در علم شما افزاید، و کردار او شما را راغب و مایل به آخرت نماید. حالات آن مرحوم به همین و صف ها بود. صحبت موعظه و علم دقائق اخلاق و اخلاص را ملاحظه می فرمودند. و قدری از حالات خود را در آخر "بشارات" و "رساله زیارت عاشورا" و غیرها نوشته اند. اجمال آن که: بعد از فوت حاجی، صغیر بوده و با عدم توجه تام بزرگ تران، به زحمات فوق العاده، بعد از قابلیت، مشغول تحصیل خدمت مرحوم آمیر سیّد حسن مدرس شده و امر گذران و زندگانی او هم به سختی بوده، من حیث لا یحتسب، از جانب پادشاه، وظیفه ای از مرحوم حاجی در حقّ ایشان مقرّر گردید. و تمام سال ها، همه اوقات را به فکر و نوشتن مشغول بوده تا آن که از کثرت فکر، به خصوص در اصول، به ضعف قلب مبتلا شده که تا آخر عمر مبتلا بوده".

"بشارات الاصول" در سه جلد، متجاوز از صد و بیست هزار بیت، رساله حجیّت ظنّ مطلق، سی هزار بیت، رساله مختصری در حجیّت ظنّ، شرح خطبه شقشقیه، رساله در استخاره به قرآن، رساله در کیفیّت زیارت عاشوراء و رسائل رجالیّه که اخیرا در 4 جلد چاپ شده از آثار علمی ارزشمند او است.

مرحوم جابری می نویسد: "میرزا ابوالمعالی نجل جلیل حاجی کلباسی و در کلیه اطوار، تأسی به پدر بزرگوار نموده، عمر خود را به انقطاع و انزوا و تعلیم و تدریس و تألیف و ریاضت و عبادت گذرانده... وفاتش 1316، تاریخ را مؤلّف گفت: "لقد ماتت علوم ابی المعالی" زیرا اجتهادات آن حضرت را طرزی خاص بود که با سلیقه دیگران کمتر موافقت می نمود".

فرزندان

فرزندانش عبارتند از:

الف. آیه الله میرزا ابوالهدی کلباسی

عالم عامل، فاضل کامل، ادیب بارع، فقیه اصولی رجالی، عابد زاهد متّقی، در زهد و ورع و تقوی بی بدل و ضرب المثل، در تحلّی به صفات فاضله و تخلی از اوصاف نازله طاق، دارای مکارم اخلاق، و بعضی از مکاشفات و امور غریبه بدو منسوب است.

عمده تحصیلات علمی را در اصفهان نزد والد معظم خود خاتمه داد، و در نجف اشرف به حوزه درس آخوند ملّا کاظم خراسانی و سیّد محمّد کاظم یزدی حاضر و به مقام علمی بس عالی نایل گردیده و گوی سبق از دیگران ربود. سپس به وطن مألوف خود مراجعت نموده و حوزه درس فقه و اصول و رجال او مرجع افاضل رجال شد. بالخصوص تبحّر رجالی او مورد تصدیق اکابر بود. از تألیفات او: "البدر التمام و البحر الطمطام"، در شرح حال والد ماجد و جدّ امجد خود، "سماء المقال" فی تحقیق علم الرجال و "الفوائد الرجالیه" به چاپ رسیده است.

آیه اللّه مرعشی نجفی پس از توصیف ایشان به "سلمان الزاهدین وقدوه العابدین" می نویسد: "کان هذا الرجل من مصادیق قوله علیه السلام: المخالف لهواه والمطیع لامر مولاه آیه من آیات ربّه فی العلم والتقی والفضل والحجی، کان منظره مذکّراً للآخره و مسلّیاً عن الشهوات. قلّ من رأیت فی من ادرکته مثله، و کان اکثر اوقاته مشغولاً بالتألیف والتصنیف والمطالعه والافاده. استفدنا فی علم الرجال برهه من الزمان من محضره الشریف طیله اقامته فی النجف الاشرف واستفدنا ایضاً من اخیه... الریاضیات و النجوم"... انّ استادی هذا من اعیان الدهر ومفاخر الزمان، صاحب الکتب النافعه النفیسه منها تعالیق علی الرجال الکبیر".

وی در شب سه شنبه 27 ربیع الثانی 1356ق وفات یافت و در تخت فولاد در جوار پدر بزرگوار خود مدفون شد.

ب. آیه الله میرزا جمال الدین کلباسی

از علما و مجتهدین و زهّاد و عبّاد زمان خود. در اصفهان نزد پدر علّامه اش و دیگران، و در نجف اشرف نزد آخوند خراسانی و سیّد محمّد کاظم یزدی تلمّذ نموده، مدّت عمر، دقیقه ای از تألیف و تدریس و عبادت غافل نبود. وی در منزل تدریس و در مسجد جوجو اقامه جماعت می نمود و نماز ایشان از زبده ترین جماعات اصفهان محسوب می شد. مرحوم حجه الاسلام سیّد شهاب الدین صفوی قمی به نقل از آیه اللّه العظمی ارباب می فرمود: مرحوم حاج میرزا ابوالهدی و حاج میرزا جمال در قنوت نماز صبحشان، همه روزه دعای ابوحمزه ثمالی را اشک ریزان می خواندند. این عالم زاهد در شب 17 رمضان المبارک سال 1350 وفات یافته و در جنب پدر مدفون گردید.

5. میرزا محمّد رضا کلباسی

معروف به شیخ الاسلام، فرزند دیگر حاجی کلباسی است که در شب 14 رمضان 1219 متولد و در شب جمعه 14 شعبان 1284ق وفات یافت و در بقعه پدر مدفون گردید.

آیه الله میرزا عبدالرحیم کلباسی

عالم عامل و فقیه کامل، از علمای بزرگ اصفهان که نزد بسیاری از فقهای نجف اشرف تحصیل نموده و بزرگانی چون: حاج میرزا حسین خلیلی، شیخ زین العابدین مازندرانی، میرزا محمّد هاشم چهارسوقی، مولی محمّد ایروانی، مولی لطف اللّه مازندرانی، حاج میرزا ابوالقاسم کلباسی، میرزا ابوالقاسم طباطبائی اجتهاد ایشان را تصدیق نموده اند. از جمله آثار او: حواشی بر رسائل شیخ انصاری، شرح بر مقصد تیمّم کتاب "منهاج الهدایه" و شرحی فارسی به نحو ظریف و طرز خوش بر "خلاصه الحساب" است.

وی در اصفهان به اقامه جماعت و وعظ و تدریس اشتغال داشت. اخلاق حمیده و صفات حسنه او مشهور و معروف بود. در باب صله رحم فوق العاده ساعی بود. ده سال قبل از فوت، مایملک خود را بین اولاد خود قسمت کرده و ترک دنیا نموده، به حدّاقلّ خوراک و پوشاک اکتفا می نمود.

وفاتش عصر پنج شنبه نهم شهر شعبان از سنه 1335 در سنّ 85 سالگی واقع شده و از عجایب آن که روز ولادت او هم نهم شعبان بود.

مدفنش در تکیه میرزا ابوالمعالی کلباسی است.

فرزندان

فرزندانش عبارتند از:

الف. آیه اللّه شیخ محمّد ابراهیم کلباسی

عالم فاضل محقّق. در جمعه 11 شوال 1302ق متولد و در شنبه 20 ربیع الثانی 1362ق در تهران وفات یافت. وی از شاگردان آخوند ملّا محمّد کاشی، شیخ محمّد تقی آقا نجفی و آقا سیّد محمّد باقر درچه ای بود و از میرزا ابوالحسن بروجردی درکوشکی، و آخوند ملّا محمّد حسین فشارکی و حاج شیخ عبدالکریم حائری اجازه اجتهاد داشت. از آثارش: "الفوائد السنیه" شامل پنج رساله در فقه استدلالی، "تذکره العظیمیه" و "خصائص العباسیه" به چاپ رسیده است. وی عالمی صالح و از مروجین دین بود و در سال 1362ق در تهران وفات نمود.

ب. آیه اللّه حاج میرزا رضا کلباسی

در سال 1295ق متولّد شد و در اصفهان، تهران و نجف اشرف از محضر اساتید بزرگ بهره برد. برخی از اساتید ایشان عبارتند از: شیخ احمد مجتهد بید آبادی؛ شیخ محمّد علی نجفی ثقه الاسلام، که از سنّ هجده سالگی به مجلس درس ایشان رفت و تا پایان عمر آن فقیه ارجمند در درس او شرکت نمود. شیخ محمّد تقی آقا نجفی، آخوند ملّا محمّد کاشانی، جهانگیر خان قشقایی، میرزا محمّد باقر حکیم باشی، شیخ حسن شیرازی، آخوند خراسانی، سیّد محمّد کاظم یزدی، و شیخ الشریعه اصفهانی. وی در نجف اشرف از محضر این سه استاد بزرگ بهره برده و از دو استاد اخیر اجازه اجتهاد دریافت نموده است. میرزا حسن آشتیانی؛ آخوند ملّا محمّد آملی و میرزا ابو الحسن جلوه نیز از اساتید ایشان در تهران بوده اند.

وی در سال 1326 ق به اصفهان بازگشت و به تدریس و ترویج دین پرداخت. مرحوم میرزا سلیمان رکن الملک در تخت فولاد مسجدی برای ایشان بنا نمود و وی سال ها در آن به اقامه جماعت و احیای شب های جمعه و ارشاد مردم مشغول بود. وی در سال 1348 به قصد اقامت به مشهد مقدّس رفت و تا آخر عمر در آن جا به انجام وظایف دینی پرداخت.

وی عالمی ربّانی و واعظی طلیق اللسان و حکیمی الهی و عارفی کامل و فضیلت شعار بود. در بین علمای اصفهان جامعیّتی خاص داشت. در تدریس و تعلیم متواضع بود و هرگاه طالب و تشنه درس و معرفتی را می یافت حتی از تدریس پایین ترین متون درسی هم سر باز نمی زد و با کمال خلوص و صفا به تعلیم او می پرداخت. با این که مراتب علمی او از حکمت و فلسفه و فقه و اصول و ادبیات و عرفان بالا بود. غیر از تدریس برای ارشاد عوام به منبر می رفت و در بین سخنانش، فراوان از سخنان و اشعار عارفان بزرگ مثل "مثنوی" مولوی و "منطق الطیر" عطار می خواند و می گریست و حالت شور و جذبه خاصی به محفل می بخشید، مخصوصا شب های جمعه دعای کمیل او که با داستان های عارفان آمیخته بود شیفتگان فراوانی داشت.

دو کتاب "انیس اللیل" و "نفحات اللیل" در شرح دعای کمیل از آثار معروف اوست که بارها به چاپ رسیده است.

فرزندان

فرزندانش عبارتند از:

1. شیخ اسماعیل کلباسی

عالم فاضل، در اصفهان نزد میرزا حسن قاضی عسکر، میرزا یحیی مدرّس، شیخ علی مدرّس یزدی، سیّد مهدی درچه ای، سیّد علی نجف آبادی، سیّد محمّد نجف آبادی، شیخ محمّد رضا نجفی، سیّد صدرالدین کوپائی، شیخ محمود مفید و پدر دانشمندش تحصیل نموده، مدتی نیز در شهر مقدس مشهد و طهران از درس ادیب نیشابوری، میرزا احمد کفائی، میرزا مهدی آشتیای و میرزا طاهر تنکابنی استفاده کرده و در اصفهان به تدریس و امامت جماعت و موعظه و قرائت دعای کمیل و ابوحمزه در شب های جمعه و ماه مبارک رمضان می پرداخت. این عالم جلیل در شب 27 ماه مبارک رمضان 1397ق (20 شهریور 1356ش) در سنّ 73 سالگی وفات نموده و در اطاق مسجد رکن الملک مدفون گردید.

2. شیخ صدر الدین کلباسی

عالم فاضل، در شهر مقدس مشهد و قم نزد پدرش و شیخ حبیب اللّه گلپایگانی، و آیات عظام: مرعشی نجفی، سیّد محمّد داماد، شیخ عباسعلی شاهرودی، سیّد محمّد تقی خوانساری، امام خمینی و در اصفهان نزد سیّد محمّد نجف آبادی و حاج آقا رحیم ارباب تحصیل نموده و در بروجرد از محضر آیه اللّه العظمی بروجردی بهره برد و پس از نیل به درجه اجتهاد به تدریس و ترویج دین مبین پرداخت. وی در روز 23 ماه مبارک رمضان 1411 ق وفات نموده و در اتاق مسجد رکن الملک مدفون گردید.

3. حاج آقا فخر الدین کلباسی

خطیب دانشمند، در شعبان 1342ق به دنیا آمد. علوم جدید را در مدارس علیّه و صارمیه اصفهان آموخت. در مشهد مقدّس نزد ادیب نیشابوری و مرحوم شمس و میرزا احمد مدرس یزدی تحصیل نمود و نزد پدرش شرح لمعه و شرح منظومه و شرح تجرید و رجال و هیئت را فراگرفت. پس از آن به اصفهان بازگشت و در درس حضرات آیات: سیّد علی اصغر برزانی، سیّد حسین خادمی و سیّد صدر الدین کوپائی شرکت نمود و در اداره فرهنگ به شغل دبیری اشتغال ورزید. او خطیبی معروف و واعظی شیرین بیان و طلیق اللسان بود و مورد علاقه مردم بود. او یکی از مؤسّسین ساختمان قائمیه و احمدیه اصفهان بود و جلسه صبح های جمعه و قرائت دعای ندبه او در ساختمان قائمیه از جلسات پر شور و جذّاب و روحانی بود. این خطیب توانا در ذی قعده 1407ق وفات یافته و در اطاق مسجد رکن الملک مدفون گردید. مرحوم سید مجتبی کیوان در وفاتش گوید:

دریغ از حجه الاسلام فخرالدین کلباسی

دریغ از لحن گرم و منطق شیرین کلباسی

بهین بود و گزین در موعظت گفتار فخرالدین

صفا بود و وفا در دوستی آیین کلباسی

به فضل و دانش و حفظ حدیث و گونه گون معنی

شگفت انگیز بودی قدرت و تمکین کلباسی

بسی درّ و گهر اندوخت در گنجینه خاطر

کمال ذوق و طبع ناقد و گلچین کلباسی

چو در نعت رسول و آل امجادش سخن گفتی

همه کرّوبیان بودند در تحسین کلباسی

گلستان سخن را باغبانی بود افسون گر

کلام و شعر و حکمت نرگس و نسرین کلباسی

چو در اخلاق اسلامی سخن می گفت بر منبر

فلک ها بود در زیر پر شاهین کلباسی

همه با آل عصمت بود حبّ و مهر فخرالدین

همه با خصم عترت بود بغض و کین کلباسی

پس از عمری که در نشر معارف کرد خدمت ها

اجل ناگاه حاضر گشت بر بالین کلباسی

به تاریخ وفاتش با دوصد آه و اسف گفتم:

"ادیب عابد و منطیق فخرالدین کلباسی"

منبع

برگرفته از کتاب : بزم معرفت، مشاهیر تخت فولاد اصفهان، تکیه محقق خواجویی، رحیم قاسمی، ناشر: کانون پژوهش، چاپ اول، 1388.