تاریخچه حوزه علمیه اصفهان

حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ دورهای مختلفی را طی نموده است. با توجه به این مطلب که در اصفهان ابتدا جریان مخالف حضور داشته اند، اولین اقدامات علمی شیعی به صورت انفرادی و معمولا توسط شخصیت های پر نفوذ شیعی اتفاق افتاده است و به مرور زمان این فعالیتها گسترش یافته که اوج این شکوفائی را در دوره صفویه شاهد می باشیم.

دوره اول: دوران حضور.

ویژگی

دوران پیش از غیبت کبری که معمولا شاگردان اهل بیت علیهم السلام به عنوان عالمانی سرشناس فعالیت داشته و مورد رجوع مردم بوده اند. بالاخص در شرایط سخت سیاسی که فشار ها به اوج خود رسیده است اهل بیت صلوات الله علیهم مردم را به عالمان مور تائید ایشان ارجاع داده و شاگردان خاص خود را امر به فتوا داده اند که می توان از آن به عنوان آغاز دوره فقاهت و اجتهاد یاد نمود.

توجه برخی از بزرگان علمی به اصفهان و تلاش در جهت ایجاد زمینه ها و شرایط لازم برای طرح مباحث شیعی و کاشتن بذر محبت اهل بیت علیهم السلام در دل مردم شهر اصفهان.

در این دوره بالاخص در دوران حکومت حضرت امیر علیه السلام می توانیم به فعالیت افرای چون امام حسن علیه السلام اشاره نمائیم که ظاهرا مدتی برای سرکشی از طرف پدر بزرگوارشان به اصفهان آمده اند. (ر.ک: لسان الارض)

از دیگر شخصیتهای تاثیر گذار در دوران حکومت علی بن ابی طالب علیه السلام، حاکم اصفهان «مخنف بن سلیم»، جدّ اعلای ابومخنف لوط بن یحیی، صاحب مقتل الحسین علیه السلام می باشد که كارگزار حضرت در اصفهان، ری و همدان بود ه و قبل از جنگ صفّین به كوفه بازگشته و «حارث بن ربیع» را جانشین خود در اصفهان و «سعید بن وهب» را جانشین خویش در همدان قرار داده است.

«سعید بن جبیر» شخصیت سرشناس دیگری است که در دوران امامت امام سجاد علیه السلام ظاهرا مدت 12 سال در اصفهان مخفیانه زندگی کرده است.

همچنین در این دوره مهم باید یاد کنیم از »ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی اصفهانی» صاحب کتاب ارزشمند الغارات که در قرن سوم برای تبلیغ معارف شیعی به اصفهان سفر کرده است. و «ابومسعود رازی» از محدّثین اصفهان در قرن سوم هجری که در اصفهان بقعه ایشان معروف بوده و البته راجع به شیعه یا سنی بودن ایشان اختلاف وجود دارد.

دوره دوم: دوران غلبه بر حنبلی گری و تلاش در قالب تقیه.

ویژگی

حنابله جریانی تند رو می باشد که نه تنها شیعه بلکه فرقه های دیگر اهل سنت نیز در طول ناریخ از آنها آسیبهای جدی دیده است و به آتش کشیده شدن کتابخانه شیخ طوسی رحمه الله علیه در محله کرخ بغداد از جمله اقدامات ایشان است.

غالب فعالیتها در این دوران سخت در قالب تقیه بوده و با وجود شرایط خفقان موجود دست آورد های مهمی توسط علمای فعال در شهر اصفهان حاصل گردیده که غلبه بر حنبلی گری از جمله این دست آوردهاست.

تلاش های بزرگانی چون «صاحب بن عباد»، کاتب و وزیر دولت آل بویه ، «ابونعیم اصفهانی»، جد اعلای علامه مجلسی رحمه الله علیه، حسین بن عبدالله بن سینا، معروف به «ابو علی سینا»، پزشک و فیلسوف بزرگ، و دیگر بزرگان در این دوره شهره عام و خاص می باشد.

دوره سوم: دوران خفقان فکری و سیاسی.

ویژگی

دراین دوره حکومتهای ضد شیعه معمولا در اصفهان حاکم بوده و شرایط را برای علما و اندیشمندان شیعی سخت کرده اند. حکومتهایی چون غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانیان و تیموریان از جمله این حکومتها می باشند که به جز در موارد نادر علمای شیعه و شیعیان را دچار خفقان سیاسی و اجتماعی نموده اند. در این دوران بیشتر فعالیتهای شیعه در قالب تقیه بوده است.

هرچند اطلاع دقیقی از فعالیت علما در اصفهان در این دوره به خاطر حفظ تقیه از جانب ایشان وجود ندارد ولی کشتار وسیع مردم اصفهان به خصوص در دوره غزنوی می تواند حاکی از تاثیر بزرگان شیعه در اصفهان و  وجود گسترده گرایشات محبتی اهل بیت علیهم السلام و تشیع در این شهر باشد که نتیجه فعالیتهای علما در دوره های گذشته می باشد.

در دوران سلجوقی نیز آتش سوزی مسجد جامع شهر اصفهان و کتابخانه نفیس آن در اثر اختلافات مذهبی اتفاق افتاد . در دوره سلجوقی شخصیتهائی چون «خواجه عمید» و «خواجه نظام الملک» در اصفهان فعالیت داشته اند و جریان اسماعیلیه در اصفهان تأثیر گذار بوده اند.

دوره چهارم: دوران رشد و بالندگی.

ویژگی

دوران صفویه

دوره پنجم: دوران مهاجرت.

ویژگی

مهاجرت علما از اصفهان به تهران و مناطق اطراف اصفهان با حمله افاغنه)؛ مرحوم جلوه، خاندان خوانساری، خاندان خاتون آبادی و ... .

دوره ششم: دوران رشد و افول مجدد.

ویژگی

دوران قاجار و پهلوی

دوره هفتم: دوران انقلاب اسلامی.

ویژگی

رسیدن علمای شیعه در راس حکومت