حوزه علمیه امام صادق (ع) اصفهان

ویژگی های ذکر شده اثر توسط مرحوم مهدوی

سال ساخت	در عهد صفوی
آدرس	چهارباغ عباسی
وضعیت:	دایر است
علّت نام گذاری:	بانی آن سلطان حسین صفوی بوده است.
کد مؤلف	AUTHORCODE00453AUTHORCODE

تحقیق مرحوم مصلح الدین مهدوی

مرحوم سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اصفهان دارالعلم شرق اینگونه ذکر کرده اند: [مهدوی:] مدرسه چهارباغ از آثار شاه سلطان حسین صفوی و در کنار خیابان معروف چهارباغ عباسی که گاهی آنرا چهارباغ پائین نیز می گفتند (نسبت به چهارباغ بالا که از پل اللّه وردیخان شروع و به سمت جنوب تا باغ هزار جریب ادامه دارد) بنا گردیده است.

این مدرسه را «مدرسه ی سلطانی» نیز می گویند: در برخی از کتابها دیده شده و از برخی از مطّلعین شنیده شده است که نام دیگر این مدرسه هفت مدرسه مادر شاه می باشد و بانی آن مادر شاه بوده است.

مرحوم جناب در کتاب «الاصفهان» (صفحه 68) طول و عرض این مدرسه را 110* 115 ذرع و تعداد حجرات آنرا جمعا 96 و طلّاب و مشتغلین و سکنه ی آنجا را 55 نفر می نویسد.

[تاریخ فرهنگ اصفهان] این مدرسه که اکنون به نام مدرسه چهارباغ شهرت دارد و به نام مدرسه سلطانی و مدرسه مادر شاه نیز خوانده می شود و از جهت ظرافت و نفاست معماری و کاشی کاری و حسن منظره و صفا و روحانیت به یقین قرین و نظیر ندارد و

ساختمان آن در عصری آغاز شده است که فن معماری و صنعت کاشی کاری و تزیینات ساختمان در ایران به درجه کمال رسیده بود.  

به فرمان شاه سلطان حسین صفوی از آخرین شاهان این دوران در سال 1118 بنیاد این بنای باشکوه گذاشته شده و چون شاه نام برده، خود از دوست داران علوم و صنایع بوده، و نزد دانشمندان زمان به فراگرفتن علوم و فنون می پرداخت؛ از این رو بر آن شد که این مدرسه که محل سکونت طلّاب علم و جای تعلیم و تعلم و بحث و تفحّص مسائل علمی است از هر جهت در نوع خود ممتاز و بی نظیر باشد تا آنجا که بنا بر نقل مشهور پس از پایان یافتن ساختمان مدرسه، یکی از حجرات را برای خود اختصاص داد که اکنون هم آن حجره با تزئینات خاص از سایر حجرات ممتاز و سالم و بی عیب باقی مانده و به نام آن شاه بدبخت و تیره روز مشهور است.

می گویند وی در حجره مذکور که در انتهای شمال غربی مدرسه واقع است برای مطالعه و مباحثه و مذاکره با مدرسین و طلّاب حاضر می شده است.

در کتیبه ی منظومی که به خط نستعلیق بسیار زیبا در داخل دالان وجود دارد اشاره به شعری که مشتمل بر ماده تاریخ اتمام بنا می باشد، شده است.

ضلع غربی مدرسه که مشتمل است بر سردر بسیار عالی و کاشی کاری نفیس و ظریف و نمای زیبای 17 دهانه ایوان دو طبقه که عقب آن حجراتی است در حاشیه خیابان چهارباغ قرار دارد و بر زیبایی و شکوه خیابان افزوده است.

دور دهانه سردر از کاشی های فیروزه ای و برروی دو پایه سنگ مرمر گلدانی شکل بسیار زیبا قرار گرفته، پهنای دهانه سردر، هفت متر است و در طرفین، دو سکوی مرمر بسیار نفیس و عالی وجود دارد.

در میان مقرنس کاری های بالای در ورودی روی سوسن وسط نقش طاووسی است که بال و پر گشوده و در کمال ظرافت و زیبایی است.

کتیبه ی بالایی در به نام شاه سلطان حسین صفوی و به خط عبد الرحیم جزایری به تاریخ 1112 هجری است. مساحت ساختمان و صحن مدرسه قریب 8500 متر مربع است و صحن آن به شکل مربع است که طول آن از مشرق به مغرب 5/ 65 و عرضش از شمال به جنوب 5/ 55 متر است. نهر بزرگی که از شعب زاینده رود است «مادی فرشادی» از وسط آن می گذرد و چند چنار کهنسال از چنارهای قدیمی آنجا هنوز باقی است.

در چهار گوشه مدرسه چهار زاویه و در داخل مدرسه، موافق ساختمان های نظیرش، چهار ایوان وجود دارد. ساختمان مدرسه مثل اغلب مدارس قدیمی دو طبقه است و دور تا دور طبقه فوقانی و تحتانی ایوانهای زیبا و خوش طرحی وجود دارد که در عقب آنها حجراتی برای طلّاب ساخته شده است.

مجموع ایوانهای تحتانی و فوقانی در داخل و خارج مدرسه و داخل زوایای چهارگانه غیر از انبار و اطاق سرایدار دارای 134 حجره می باشد. تمام حجره ها دارای فرش مخصوص به خود بوده است. ایوان جنوبی مدرسه منتهی به گنبد عظیم و باشکوهی می شود که در زیبایی و ظرافت نمونه کاملی از صنایع معماری دوران پرافتخار صفویّه است و مانند گنبد مسجد شاه و مسجد شیخ لطف اللّه مایه ی اعجاب و شگفت بینندگان می گردد.

در دو طرف ایوان، دو مناره به ارتفاع 38 متر ساخته شده که قسمت فوقانی آنها درآنجا که مؤذن اذان می گوید با بهترین طارمی های چوبی مشبّک تزیین گردیده است.

کاشی های فیروزه ای مناره ها نیز بسیار زیبا و خوش منظر است. طول دهانه ایوان 5/ 9 و عرض آن 8 متر است و ارتفاع آن 16 متر می باشد. گنبد عظیم و باشکوه در عمق این ایوان قرار گرفته است. در دور گنبد اطراف شاه نشینها و رواقها کتیبه هایی با خطوط بسیار زیبا دیده می شود.

نمازخانه در این مدرسه از فضاهای مهم محسوب می شده است به همین خاطر بزرگترین فضا را در این مدرسه به خود اختصاص داده است. این مدرسه دارای دو نمازخانه است. مقرنس کاری های سردر این مدرسه با کاشی معرّق پوشانده شده است. این مدرسه چهار ایوانی است حجره های طبقه همکف آن دارای پست و یا نیم طبقه ای هستند که به عنوان انباری یا محل خواب مورد استفاده قرار می گیرد.

این مدرسه (سلطانی) که آن را شاه سلطان حسین صفوی در چهارباغ قدیم عباسی به طرف شرق بنا کرد نام دیگر این مدرسه، مدرسه مادر شاه می باشد که در بین سال های 1112 تا 1128 ساخته شده و مساحت آن 12 هزار متر است چهار ایوان به چهار سو دارد.