محمد مسیح

ميرزا محمّد مسيح متوفى هفتم شوال 1117 از ادبا و فضلاى بـزرگ مـدفون در تكيه ى خوانسارى است كه داراى سنگ مزار عالى است كه سه سال پس از وفـاتش در سال 1120 ساخته اند.

معرفی

بر سنگ مزار او با خط ثلث بسيار ممتاز عناوين و القاب صاحب مزار را به فضل و ادب و فصاحت و بلاغت معرفى كرده است و در ايـن كـه صاحب اين مزار از طبقه ى علماى اهل ادب و شعرا بوده است ترديدى نيست. كاتب اين سنگ مزار نام خود را چنين امضاء كرده است: كتبه محمّدرضا بـن محمّدرحيم 1120.

مرحوم همايى در تاريخ اصفهان فصل تكايا و مقابر اين مزار را مزار اول شخصى می داند كه پس از آقا حسين در اين مقبره دفن شده اسـت . مرحـوم همـايى حـدس می زند كه احتمالا اين مزار مربوط به ميرزا محمّد مسيح فارسى كه در شيراز نزد شاه ابوالولى نسابه تحصيل مقدمات كرده و بعداً به اصفهان آمده و از شاگردان خاص آقـا حسين منسلك گرديده و سالها نزد وى تحصيل كرده و در فنون ادب و انشاى نظم و نثر مهارت داشته و در شعر معنى تخلّص می كرده است، باشد حدس مرحوم همـايى بر اساس تذكره نصرآبادى و الحاق تاريخ 1115 ذيل نام شاعر ذكر شـده مسـيحاى «معنى» می باشد و احتمال داده است كه اين تاريخ تحريفى از 1117 باشد.

اين تاريخ فقط در نسخه دانشگاه تهران در تذكره نصرآبادى نقل و الحـاق شـده است اما ديگر نسخ اشاره اى به اين تاريخ ندارند ديگـر اينكـه فاصـله ى 1115 تـا 1120 پنج سال براى كتابت يك سنگ مزار فاصله ى قابل تـوجّهى اسـت . احتمـال دوم كه مرحوم همايى بدان نيز اشاره كرده است تعلّق اين مزار بـه ميـرزا مسـيحاى كاشانى متخلّص به صاحب است كه هم در تذكره ى نصرآبادى پس از ميـرزا محمّد مسيح فارسى متخلّص به «معنى» و مرحوم همايى نوشته اسـت . احتمـال او ممكـن،

بلكه به بعض قراين اقرب باشد؟

بديهى است وقتى محمّد مسيح كاشانى داماد آقا حسـين خوانسـارى اسـت قبـر محمّد مسيح مدفون در تكيه ى خوانساری ها همان محمّد مسيح كاشانى متخلّص بـه «صاحب» باشد چنانكه مير سيّد على جناب نيز تحت عنوان آخوند مسـيحا طبيـب با صراحت به اين نظر مهر تأييد می زند و می نويسد:

«آخوند مسيحا طبيب(شاعر) داماد و شاگرد آقا حسين خوانسارى است. سالهـا در اصفهان به طبابت و مدرسى علوم مختلفه اشتغال داشت. شـعر بسـيار و منشـآت نفيسه از او نوشته اند. تخلّص «صاحب» می كرده.»

بنابراين ما در اين تذكره ذيل تخلّص صاحب او را معرفى می كنيم.

محمّدطاهر نصرآبادى شرح حالش را چنين نوشته است:

«از عزيزان كاشان است، جامع جميع علوم و حاوى آداب و رسوم. در نظم و نثر عربى و فارسى خيالش كمال قدرت و غرابت و نهايت ملاحت و سلاسـت دارد اما در نظم عربى دندان به فارسى نمی گـذارد؛ چنانچـه (چنانكـه ) در شـكارگاه منشـآت عربى به دوستان ارسال داشته بودند كه غزالان الفاظش بـى كمنـد سـطور قـاموس و صُحّاح به تصرّف هيچ خاطرى درنيايد. عبارات وصّاف نسبت به الفاظش مكالمه روستايى و ترك و به صـورت و معنـى دلنشينِ كوچك و بزرگ. از تلامذه ی بحر عرفان آقا حسين است.

هرجا كه دقيقه ياب آگاه دلـى اسـت

شاگرد وى است و خرقه از وى دارد

غرض كه جوان آدمى به صورت و معنى آراسته اى است و طبعش در ترتيب نظم هم خالى از لفظى نيست. اين چند بيت از ايشان است. صاحب تخلّص دارد:

شد گـرم جگرسـوزيم آن رنـد شـرابى		مستيش بر اين داشت كه گرديـد كبـابى
در كوره ى غم شيشه ى صاف دلم آخـر		از جوش تـف آبلـه هـا گشـت حبـابى

منبع

برگرفته از کتاب تذكره شعراي تخت فولاد اصفهان: معرفي شعراي مدفون در تخت فولاد اصفهان، عليرضا لطفي (حامد اصفهاني)، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحي شهرداري اصفهان، 1390. ص۳۶۰