مدرسه مریم بیگم

ویژگی های ذکر شده اثر توسط مرحوم مهدوی

سال ساخت	در عهد صفوی
آدرس	مجاورت چهارسوق نقاشی و اوّل محله ی خواجو
وضعیت:	تخریب شده است.
علّت نام گذاری:	بانی مدرسه مریم بیگم دختر شاه صفی بوده است.
کد مؤلف	AUTHORCODE00453AUTHORCODE

معرفی

[تاریخ فرهنگ اصفهان] تا چند سال قبل در اصفهان مدارس بازمانده از عهد صفویّه که بصورت خرابه بوده اند، اکثرا نشانه هایی وجود داشت و متأسّفانه غیر از مدارسی که اکنون موجود است از مدارسی که ذیلا نام می بریم، دیگر هیچ اثری باقی نمانده است و از آن جمله است مدرسه مریم بیگم.

این مدرسه که در مجاورت چهارسوی نقاشی و به دستور دختر شاه صفی (در سال 1115) بنا و برای آن موقوفاتی نیز اختصاص داده شده بود.

از دیر زمانی غیر مسکونی گردیده و حتی هنگامی که فرصت الدوله شیرازی برای سیاحت و بازدید این

مدرسه می رود درباره ی آن چنین می نویسد:

یک طبقه در آن ندیدم مگر در بعضی اتاقها سگ بچه گذارده و در دالانش تاپو (خمره گلی) می ساختند.

کسانی که برای تماشای مدرسه می رفتند، پس از عبور از دالان درازی وارد صحن مدرسه می شدند که در اطراف آن حجراتی برای سکونت طلّاب علم و در وسط حوض بزرگی بنا شده بود.

در اثر عدم توجه به این مدرسه ویران شد و موقوفات آن به تصاحب افراد درآمد و اکنون در محل آن دبستانی بنا کرده اند. تحصیل در این مدرسه بسیار مشکل و شرایط خاصّی داشت و در لوح سنگی مرمر که شرح حالی از وقف نامه مدرسه بوده است و همچنین سردر کاشی کاری آن را پس از ویرانی مدرسه به موزه ایران باستان انتقال داده اند.

این لوحها حاوی اطّلاعاتی است از اداره ی امور مدرسه و شرایط پذیرفتن و سکونت طلّاب که قسمتی از آن را برای مزید فایده اینجا نقل می کنیم:

«... از جمله ی شروط تحصیل در این مدرسه آن است که سکنه ی مدرسه مذکوره مشغول تحصیل علوم دینی که فقه و مدیریت و تغییر و مقدّمات آنهاست شوند ... صالح و متقی و پرهیزکار و از اهل قناعت باشند و از زمره ی ارباب بطالت و کسالت و شرارت نبوده، حجره ی خود را معطّل و مقفّل نگذارند. بلکه شب و روز در حجره ی خود به مباحثه و مطالعه و عبادت مشغول باشند و اگر یک سال بر احدی بگذرد که ترقی در حال او برحسب علم و عمل نشده باشد و مظنون مدرس شود که قابل ترقّی نیست از مدرسه اخراج نماید و جماعتی که در عرض یک سال برحسب علم و عمل ترقی و مظنون نشود و قابلیت ترقّی داشته باشد، زیاده از پنج سال در آن مدرسه ساکن نشوند اگر احیانا حرکت بعضی از اشخاص بعد از مدت پنج سال متعذّر یا متضرّر باشد، یا آنکه در عوض ایشان جمعی متّصف به صفات مذکوره ی حاضر نباشد باید که تا برطرف شدن عذر در مدرسه باشد و نهایتش تا هفت سال، امّا بعد از هفت سال البتّه باید که برود و بر مدرّس آنکه سعی بلیغ کند که جمعی دیگر که متّصف به صفات مذکوره باشند تحصیل نموده بجای اینان ساکن سازد و حجره ها را خالی و معطل نکند و هر که بعد از هفت سال یک روز بماند غاصب باشد و به غضب خدا و رسول گرفتار شود و ...».

از مطالعه و دقّت در این وقف نامه دو چیز برای خواننده معلوم می شود:

یکی آنکه در دوره ی صفویّه تا چه اندازه فقر علمی در ایران وجود داشته که در یک مدرسه که یک بانوی ایرانی آن هم از خاندان سلطنت واقف آن بوده، خواندن کتابهای فلسفه ممنوع شده و کتب فلسفه و حکمت که مایه ی افتخار ایرانیان بوده، جزء کتب ضالّه شمرده شده است و از این لحاظ همان قسمتی که مورخین نوشته اند باید دوره صفویه را دوره انحطاط شعرا و ادبیات فارسی دانست.

دیگر آنکه با این شرایط سنگین باز طالبین علم حاضر به دخول در این مدرسه می شده و این خود کثرت طالبین علم را در این زمان میرساند.

[مهدوی:] مریم بیگم بانی مدرسه علاوه بر مدرسه نام برده بانی مدرس های است و در نزدیک منزل خود در محله ی باب القصر «کوچه جهانیان فعلی» که بحمد اللّه هنوز معمور و پابرجا می باشد و در سالهای اخیر به همت مردم، متدین تعمیراتی اساسی در آنجا انجام گرفت.

مدرسه مریم بیگم: در اول محله خواجو در بازارچه چهارسو نقاشی است و گویند مریم دختر شاه صفی بود. آن جا را خریده و مدرسه ساخته است.