محمدرفیع طباطبایی نائینی

ميرزا محمدرفيع طباطبايى نائينى فرزند سيد حيدر بن زين الـدين متـوفى 1082 هجرى قمرى مشهور به «ميرزا رفيعا»، نسبش از جانب پدر به امام حسن (عليه السلام) و از طرف مادر به امام حسين (عليه السلام) مى رسد. .

زندگی نامه

نسب ميـرزا ابوالحسـن جلـوه از ميرزا رفيعا ازحكماى بزرگ دوره ى قاجار نسبش به اين فيلسوف بزرگ مى رسد. فلاسفه و علماى بزرگ عصر صفوى است. اساتيد وى را بزرگى همچون علامه شيخ بهايى، ميرفندرسكى و ملّا عبداللّه شوشترى و ميرداماد نقل كرده اند و بزرگانى چـون علامه مجلسى، شيخ حرّ عاملى و سيد نعمت اللّه جزايرى از محضر او بهره جسته اند. چنانكه علامه مجلسى در آثار خود از وى با احترام ياد مـى كنـد وى را بـا عنـوان «سيّدالحكماء و المتألهين» مى ستايد.

وى در فقه، فلسفه، تفسير و حديث استاد مسلّم بود. از جمله آثارش مى توان به شجره الهيه در اصول عقايد مذهبى به فارسى، شـرح اصول كافى، شرح صحيفه ى سجاديه، رساله ى تشكى و شرح اشـارات ابـوعلى سـينا ياد كرد. وى در شعر نيز استادى ماهر بوده است.

صاحب روضات الجنات . راجع به او مى نويسـد : «آن جنـاب از اسـاتيد علامـه مجلسى است و در سال 1080 يا 1082 در سن هشتاد و پـنج سـالگى در اصـفهان وفات يافته و در مزار تخت فولاد دفن شده و شاه سليمان صـفوى قبـه اى عـالى بـر مزارش بنا كرده است. در تذكره ى نصرآبادى آمده است: رفيعا از ولايت نائين و از اولياء بالا و پـايين است. هرگز شاهبازى مثل او در هواى تجريد بال پرواز نگشوده و هيچگاه سـياحى همچو او بيابـان تفريـد و ارشـاد را نپيمـوده ،لطيفـه هـاى شـورانگيزش نمكـين و گفتگوهاى شيرينش دلنشين، طبعش از لطف خالى نيست. اين شعرها از اوست:

در كعبـه اگـر بـاده خـورى جـرم نـدارد		انديشه مكن صاحب اين خانه بزرگ است
قضا از بس پريشان كرده هرجا روزى ما را		به هر در از خجالت ريختم سامان دريـا را

در ادامه ى ابيات ذكـر شـده توسـط نصـرآبادى يـك ربـاعى ديگـر در مـذمت ريشداران نقل شده است كه سيد عبدالحجـة بلاغـى در تـاريخ نـايين انتسـاب آن رباعى را به رفيعا اشتباه مى داند و به استناد به كتاب رياض العارفين آن را متعلّق بـه رفيقاى يزدى مى داند كه به دليل مشابهت رفيعا و رفيقا اشتباه شده اسـت . وى حتّـى بيت اول را شايسته ى رفيعا نمى داند.

هـدايت نيـز در گلـزار جاويـدان راجـع بـه او مىن ويسد: «رفيعا نائينى اهل ترك و تجريد بوده و طريـق ارشـاد پيمـوده چنـد بـه ايروان رفت و از آنجا روانه مشهد شد و پس از دو سال توقف بـه اصـفهان رفـت و معاصر محمدطاهر نصرآبادى است و در ادامه پنج بيت از اشعار او را نقل مى كند كـه فقط بيت زير در آثار قبل بدان اشاره نشده است:

خصم دائم در عذاب از ساده لوحى هاى ماست

انتقــام زشــت را آئينــه نيكــو مــى كشــد

بر سنگ مزار چنين نگاشته است:

.

بتاريخ فوتش خردمنـد گفـت

مقــام رفيــع مقــام رفيــع

مزار اين شاعر و عارف و فيلسوف نامى اكنون در محدوده ى نيروى هوايى سـپاه قرار گرفته است. ميرزا رفيعا چندين پسر داشت كه يكى از آنها ابوالحسن بهاءالدين محمد اسـت و سيد حسين مجمر اصفهانى(متوفى بسال 1225)شاعر معروف عهد قاجاريه نـواده ى اوست. .

منبع

برگرفته از کتاب تذكره شعراي تخت فولاد اصفهان : معرفي شعراي مدفون در تخت فولاد اصفهان، عليرضا لطفي (حامد اصفهاني)، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحي شهرداري اصفهان، 1390، صص280-282.